بررسی توصیفی عناوین پایان‌نامه‌های رشته‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل (دانشگاه‌های دولتی شهر تهران)

پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دوم، شماره 5، زمستان 1385: 152 - 143 مجتبی مقصودی چکیده:در گونه‌شناسی پژوهش‌های علمی رساله‌ها یا پایان‌نامه‌های تحصیلی یکی از مهمترین انواع پژوهش‌ها محسوب می‌شوند. هر دانشجوی مقطع کارشناسی ‌ارشد و دکترا در پایان‌ دوره‌های آموزشی عهده‌دار تدوین رساله‌ای است که پس از انتخاب موضوع و ارائه طرح نامه به گروه آموزشی مربوطه و طی پروسة علمی ـ اداری - به‌خصوص تصویب عنوان در شورای پژوهشی دانشکده- توسط دانشجو جنبة عملیاتی و رسمی به خود می‌گیرد و در‌نهایت پس از تهیه و تدوین، در جلسه‌ای به طرح و دفاع از یافته‌ها و نتایج خود می‌پردازد.علی‌رغم طیف وسیع و گسترده‌ای از پرسش‌ها که در ارتباط با پایان‌نامه‌های دانشجویی قابلیت طرح و بررسی دارد، این پژوهش به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش محدود و در‌عین‌حال مهم است که: «به لحاظ تنوع و فراوانی موضوعی، عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی از چه وضعیتی برخوردار است؟» بدین ترتیب در اثنای پژوهش مشخص خواهد شد چند درصد از رساله‌ها به مسائل ایران و چند درصد به مسائل دیگر کشورها می‌پردازند، تمرکز بر مباحث انتزاعی، نظری و اندیشه‌ای تا چه حد است و چند درصد از موضوعات کاربردی‌تر به نظر می‌رسند؟ هم‌پوشانی، شباهت و تکرار عناوین پایان‌نامه‌ها تا چه میزانی است و در چه حوزه‌‌هایی خلأ وجود دارد؟فرضیة اصلی  این پژوهش آن است که: «به‌رغم دقت‌ِ نظر مسئولین و مراجع علمی صلاحیت‌دار (مدیران گروه‌ها، شورای پژوهشی، اساتید راهنما و مشاور) در تأیید و تصویب عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی، بخش قابل‌ توجهی از رساله‌ها با دورافتادگی از واقعیات و نیازهای سیاسی-اجتماعی جامعه و کشور، جنبة غیرکاربردی داشته و تکرار و هم‌پوشانی از‌جمله نکات قابل طرح در عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی محسوب می‌شود؛ هر‌چند در پژوهش پیمایشی، این فرضیه مورد تأیید قرار نگرفت.به لحاظ روشی و به تناسب نوع تحقیق و ماهیت پژوهش، در جمع‌آوری اطلاعات از روش استقرایی بهره گرفته شده است. از میان جامعة آماری یا رساله‌های دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری رشته‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دستمایة این پژوهش نمونه‌گیری تصادفی از 700 عنوان پایان‌نامه می‌باشد. محدودة زمانی عناوین پایان‌نامه‌ها بین سال‌های 1385-1370ه‍.ش و محدودة مکانی از 8 دانشگاه و مرکز آموزشی دولتی مستقر در شهر تهران شامل: دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، تربیت مدرس، امام صادق(ع)، علامه طباطبایی، تربیت معلم، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انتخاب شده است.واژه‌های کلیدی: پایان نامه، کارشناسی ارشد، دکتری ، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل   مقدمهبه‌‌رغم اهمیتی که پایان‌نامه‌ها برای کشور و نظام آموزشی- پژوهشی و اجرایی کشور دارند، به اذعان دست‌اندرکاران، امر آموزش و پژوهش نه‌تنها از وضعیت مطلوب برخوردار نبوده بلکه از روندی دلسردکننده و رو‌به‌افول تبعیت کرده که برآورندة انتظارات نظام آموزشی نیست. این وضعیت در حوزة علوم انسانی و اجتماعی و به‌ویژه در رشته‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل مشهودتر و ملموس‌تر می‌باشد.در میان عناصر و اجزای تأثیرگذار بر کیفیت و ساختار پایان‌نامه، «عناوین رساله‌ها» یکی از مؤلفه‌های کلیدی است که ساختار، محتوا و جهت پژوهشی را شکل می‌بخشد و در‌نتیجه می‌توان انتظار داشت بخشی از مشکلات در حوزة پایان‌نامه‌های دانشجویی متأثر از عناوین پایان‌نامه‌هاست.مشخصاً در انتخاب عناوین پایان‌نامه‌ها از‌سوی دانشجویان عوامل مختلفی تأثیرگذار است. مهمترین عنصر در این عرصه تمایلات فکری و علایق دانشجو می‌باشد که خود می‌تواند متأثر از فضای ذهنی، ذوقیات، خلاقیت‌ها، بُن‌مایه‌های فکری و پایگاه اجتماعی وی بوده و یا ادامة سیر مطالعاتی قبلی دانشجو را تشکیل دهد. به‌علاوه در انتخاب موضوع، فضای سیاسی و اجتماعی کشور، منطقه و جهان، پیشنهادات گروه آموزشی، به‌ویژه اساتید راهنما و مشاور و نیز سیاست‌های ترغیبی و تشویقی مؤسسات پژوهشی و دوایر دولتی و غیردولتی هر‌یک به سهم خود ایفای نقش می‌نمایند.پژوهش پیش‌رو با هدف شناخت وضع موجود و فهم بهتر وضعیت عناوین پایان‌نامه‌ها، شناسایی تنوع و فراوانی، نقاط ضعف و قوت و خلأ‌های موجود سازماندهی شده است.سؤال اصلیبه لحاظ تنوع و فراوانی موضوعی، عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی از چه وضعیتی برخوردار است؟سؤالات فرعی•    چند درصد رساله‌ها به «مسائل ایران» و چند درصد به «مسائل دیگر کشورها» توجه دارند؟•    تمرکز بر مباحث نظری و اندیشه‌ای تا چه میزانی است و جایگاه «اندیشة سیاسی اسلام» و «اندیشة سیاسی ایران» و «اندیشة سیاسی غرب» در میان عناوین اندیشة سیاسی پایان‌نامه‌ها به چه میزانی است؟•    چند درصد عناوین در ذیل موضوعات «جامعه‌شناسی سیاسی» قرار می‌گیرند؟•    از میان عناوین «تاریخ معاصر ایران»، چند پایان‌نامه به دوران «قاجاریه»، «مشروطه» و «سلسلة پهلوی» اختصاص یافته است؟•    هم‌پوشانی، شباهت و تکرار عناوین پایان‌نامه‌ها به چه میزانی است؟•    در چه حوزه‌هایی خلأ وجود دارد؟فرضیة پژوهشبخش قابل توجهی از رساله‌ها با دورافتادگی از واقعیات و نیازهای سیاسی ـ اجتماعی جامعه و کشور، جنبة غیرکاربردی داشته و تکرار و هم‌پوشانی از‌جمله نکات قابل طرح در عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی محسوب می‌شود.تعریف مفاهیمپایان‌نامهدر گونه‌شناسی پژوهش‌های علمی، رساله یا پایان‌نامه‌های تحصیلی یکی از مهمترین انواع پژوهش‌ها محسوب می‌شود که به‌صورت تیپ ایدئال با ویژگی‌هایی چون روشمندی، هدفمندی، مطالعة سیستماتیک پژوهشگر، مسئله‌یابی علمی، طرح سؤالات و فرضیات مشخص، شناسایی متغیرها و‌غیره نظارت، هدایت، راهنمایی و مشاورة مستمر اساتید راهنما و مشاور مورد شناسایی قرار می‌گیرد. هر دانشجوی مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری (و در مواردی مقطع کارشناسی) در پایان دوره‌های آموزشی عهده‌دار تدوین رساله‌ای است که پس از انتخاب موضوع و ارائه طرح نامه به گروه آموزشی مربوطه و طی پروسة علمی ـ اداری و به‌خصوص تصویب عنوان در شورای پژوهشی دانشکده، توسط دانشجو جنبة عملیاتی و رسمی به خود می‌گیرد و در‌نهایت پس از تهیه و تدوین در جلسه‌ای به طرح و دفاع از یافته‌ها و نتایج می‌پردازد و در صورت موفقیت در این جلسه به درجة کارشناسی ارشد و یا دکتری نائل می‌آید.روش تحقیق و شیوة جمع‌آوری اطلاعاتروش: پیمایشی (پیمایش آماری)شیوة جمع‌آوری اطلاعات: استقرایی (نمونه‌گیری اتفاقی)جامعة آماری: رساله‌های دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری رشتة علوم سیاسی و روابط بین‌المللنمونة آماری: نمونه‌گیری اتفاقی از 700 عنوان پایان‌نامهمحدودة پژوهشیمحدودة زمانی: 15 ساله، بین سال‌های 85-1370ه‍.ش.محدودة مکانی: 8 دانشگاه و مرکز آموزشی دولتی مستقر در شهر تهران، شامل: دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، تربیت مدرس، امام صادق(ع)، علامه طباطبایی، تربیت معلم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.نمونة آماری به لحاظ ترکیب جنسی دانشجویان و مقطع تحصیلی به شرح زیر است:•    657 عنوان پایان‌نامه متعلق به آقایان•    43 عنوان پایان‌نامه متعلق به خانم‌ها•    56 عنوان مقطع دکتری•    644 عنوان مقطع کارشناسی‌ارشدجدول شماره 1: تعداد پایان‌نامه‌ها براساس نام دانشگاه و یا مؤسسه آموزشی(از طریق نمونه‌گیری اتفاقی)ردیف    نام دانشگاه و یا مؤسسه آموزشی    تعدادپایان‌نامه1    دانشگاه امام صادق(ع)    2452    دانشگاه تهران    2143    دانشگاه علامه طباطبایی    854    دانشگاه شهید بهشتی    825    دانشگاه تربیت مدرس    656    دانشگاه تربیت معلم    47    پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی    38    پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی    2جمع    700فرآیند تحقیق1-    استخراج عناوین پایان‌نامه‌ها؛2-    مطالعة دقیق عناوین و تعیین تعدادی کلید‌واژه برای هر عنوان (بین 3 تا 10 کلید‌واژه)؛3-    غربالگری کلیدواژه‌ها و انتخاب مفاهیم معنی‌دارتر و نهایی‌سازی آنها؛4-    وارد نمودن اطلاعات به رایانه و بهره‌گیری از نرم‌افزار اکسل (Excel)5-    تجزیه ‌و‌ تحلیل آماری و دریافت اطلاعات؛6-    سازماندهی، فرآوری و جمع‌بندی یافته‌ها و نتایج تحقیق؛جدول شماره 2: فراوانی و تنوع موضوعی در حوزه‌های اصلی*(به نسبت 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    حوزه‌های اصلی    تعداد    درصد1    مسائل ایران**    365    14/522    جامعه‌شناسی سیاسی    199    4/283    اندیشه سیاسی    123    57/174    مسائل دفاعی- استراتژیک و امنیتی    88    57/125    بررسی تطبیقی    85    14/126    تاریخ معاصر ایران    75    71/107    اقتصاد سیاسی    32    57/4* در شناسایی فراوانی و تنوع موضوعی، تعداد قابل‌ توجهی از عناوین پایان‌نامه‌ها با توجه به عنوان در بیش از یک حوزة اصلی مطالعاتی مورد لحاظ قرار گرفته‌اند. مثلاً پایان‌نامة «استراتژی‌های توسعة اقتصادی: مطالعة موردی: ایران و کره‌جنوبی» در ذیل حوزه‌های اصلی «اقتصاد سیاسی»، «مسائل ایران» و «بررسی تطبیقی» قرار داده و مورد محاسبه و تجزیه‌و‌تحلیل واقع شده است. یا برای عنوان رسالة «مسئله استقلال نسبی دولت در ایران» کلیة واژه‌هایی نظیر «اقتصاد سیاسی»، «جامعه‌شناسی سیاسی» و «پهلوی دوم» تعیین گردید.** در این پژوهش انتخاب عنوان «مسائل ایران» دربرگیرندة تمامی پایان‌نامه‌هایی است که به‌نوعی به موضوع ایران می‌پردازند. بدین لحاظ تاریخ، اندیشة سیاسی و اقتصاد سیاسی ایران نیز در چارچوب این عنوان دیده شده است. چنانکه مناسبات ایران در سطح روابط بین‌الملل و نیز ملاحظات امنیتی ـ دفاعی کشور نیز در ذیل عنوان «مسائل ایران» قرار داده شده است. قابل توجه آنکه از 365 عنوان یا بیش از نیمی از عناوین پایان‌نامه‌ها، 209 عنوان با 85/29 درصد به مسائل داخلی کشور و 156 عنوان با 28/22 درصد به موضوع روابط و سیاست خارجی ایران توجه داشته‌اندجدول شماره 3: فراوانی و تنوع موضوعات پژوهشی در حوزه جامعه‌شناسی سیاسی*(199 عنوان از 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    موضوعات پژوهشی حوزه جامعه‌شناسی سیاسی    تعداد    درصد(ازکل پایان‌نامه‌ها)1    طبقات، اقشار و گروه‌های اجتماعی    39    57/52    جنبش‌های سیاسی و اجتماعی**    38    43/53    احزاب، گروه‌ها و جریانات سیاسی    30    29/44    توسعه سیاسی    16    3/25    فرهنگ سیاسی    14    26    انتخابات    11    57/17    قوه قانون‌گذاری    10    43/18    دموکراسی    9    29/19    مطبوعات و وسایل ارتباط جمعی    7    1* کل پایان‌نامه‌های حوزة جامعه‌شناسی سیاسی: 199 پایان‌نامه با 4/28 درصد فراوانی؛** از 38 عنوان مذکور، 23 عنوان به جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی داخلی اعم از انقلاب اسلامی، مشروطه و نهضت‌های تاریخی نظیر سربداران و شعوبیه، جنبش اصلاحات، دانشجویی و قومی پرداخته، 15 عنوان پایان‌نامه نیز به جنبش‌های سیاسی- اجتماعی و اسلامی خارج از کشور متأثر از انقلاب اسلامی در کشورهای مسلمان چون عراق، مصر، پاکستان، لبنان، بحرین، فلسطین و عربستان اختصاص یافته است.جدول شماره 4: احزاب، گروه‌ها و جریانات سیاسی در عناوین پایان‌نامه‌هایحوزه جامعه‌شناسی سیاسی(30 عنوان از 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    احزاب، گروه‌ها و جریانات سیاسی    تعداد    درصد1    احزاب مذهبی    5    71%2    احزاب ملی    4    57%3    احزاب چپ‌گرا    3    43%4    احزاب دولتی    2    29%5    گروه‌های چریکی    1    14%6    مباحث بنیادی و کلی درباره تخرّب    6    86%7    احزاب دوران مشروطیت    4    57%8    احزاب و جریانات سیاسی در آمریکا    3    43%9    احزاب و جریانات سیاسی در اسرائیل    2    29%جدول شماره 5: «طبقات، اقشار و گروه‌های اجتماعی» در عناوین پایان‌نامه‌های حوزه جامعه‌شناسی سیاسی*(39 عنوان از 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    طبقات، اقشار و گروه‌های اجتماعی    تعداد    درصد1    طبقه متوسط    7    71%2    دانشجویان    4    57%3    روحانیت    4    57%4    جوانان    3    43%5    زنان    5    71%6    روشنفکران    4    57%7    اقوام و عشایر**    12    71/1* در عناوین پایان‌نامه‌ها، طبقات و اقشاری نظیر کارگران، دهقانان، زمینداران، سرمایه‌داران و بازاریان به‌صورت مستقل و جداگانه ملاحظه نشده است. به نظر می‌رسد به‌عنوان جزئی از مباحث مورد بحث در ذیل عنوان طبقة متوسط (اعم از شهری و روستایی، جدید و سنتی) و در متن پایان‌نامه مورد توجه قرار گرفته باشد.** در استخراج فراوانی، تنها اقوام و عشایر ایران مورد توجه بوده است، لذا موضوع قومیت‌ها در گسترة جهانی آن در دستور قرار نداشته است.جدول شماره 6: فراوانی و تنوع موضوعات پژوهشی در حوزه اندیشه سیاسی(123 نمونه از 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    برخی موضوعات پژوهشی اندیشه سیاسی    تعداد    درصد1    اندیشه سیاسی اسلام    77    112    اندیشه سیاسی غرب    37    28/53    اندیشه سیاسی ایران    9    28/1*  کل پایان‌نامه در حوزه اندیشه سیاسی: 123 پایان‌نامه با 57/17 درصد فراوانجدول شماره 7: فراوانی و تنوع موضوعات پژوهشی در حوزه تاریخ سیاسی معاصر ایران*(از 700 عنوان پایان‌نامه)ردیف    برخی موضوعات پژوهشی تاریخ سیاسی معاصر    تعداد    درصد1    دوره قاجار    14    22    پهلوی اول    10    42/13    پهلوی دوم    31    42/44    بررسی تطبیقی و روند پژوهی تاریخی    15    14/2* 70 پایان‌نامه با 10 درصد در حوزه تاریخ سیاسی معاصر ایران، به انضمام 3 عنوان مربوط به تاریخ سیاسی قبل از سلسله قاجاریه و 8 عنوان پایان‌نامه مربوط به تاریخ سیاسی دوران صدر اسلام است.جدول شماره 8: نمونه عناوین غیراستاندارد در پایان‌نامه‌های دانشجوییردیف    عنوان    مهمترین ویژگی عنوان1    سیاست و حکومت در سومالی    دایره‌المعارفی2    سیاست و حکومت در امارات متحده عربی    دایره‌المعارفی3    سیاست و حکومت در عمان    دایره‌المعارفی4    سیاست و حکومت در الجزایر    دایره‌المعارفی5    دولت و مذهب در اردن    دایره‌المعارفی6    گسترش ناتو    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور ابهام موضوعی7    منافع ملی، مصدق و بحران نفت    ژورنالیستی8    سازمان وحدت آفریقا، موفقیت‌ها و ناکامی‌ها    ژورنالیستی9    جنوب سودان: اسلام در رویارویی با مسیحیت    ژورنالیستی10    فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی در قرآن کریم    دایره المعارفی11    ولایت فقیه و نظرات برخی از فقهای بزرگ درباره آن    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور12    نظم نوین جهانی و امکان تداوم آن    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور، مبهم13    ملیت های آسیای میانه    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور، مبهم14    قدرت مشروع و نتایج سیاسی آن    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور، مبهم15    نظام ولایت فقیه و روابط بین‌الملل    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور، مبهم16    فروپاشی جمهوری فدرال یوگسلاوی سابق    ابهام موضوعی17    روندهای کلان در سیاست خارجی ترکیه، عوامل و موانع    ابهام موضوعی18    نظریه‌های سیاسی روابط بین‌الملل    کلی، عدم تعیین حدود و ثغور19    بررسی روابط شوروی با رژیم اشغالگر فلسطین (1991- 1948)    ارزش داوری20    پاسخ سنت به سکولاریسم در افغانستان    ارزش داوری، عدم تعیین محدوده زمانی، ژورنالیستی21    یک مطالعه در جامعه‌شناسی سیاسی: بنیادهای تاریخی رژیم روسی    نقص در عنوان گذاری22    انقلاب اسلامی ایران در دهه دوم جنگ سرد    مبهم23    توسعه سیاسی و تمرکز قدرت در ایران    مبهم، عدم تعین محدوده زمانی24    نوگرایی دینی و آزادی    مبهم، عدم تعیین حدود و ثغور25    بررسی سیر واکنش‌ها و اقدامات ایران در جنگ با عراق 1367-1359    کرونولوژی (روزشماری وقایع)26    پسامدرنیته و فرهنگ    ژورنالیستی27    پسامدرنیته و سیاست    ژورنالیسی28    بررسی مسائل سیاسی، اجتماعی قزاقستان و روابط متقابل با ایران    دایره‌المعارفی، کلی29    بررسی مسائل سیاسی، اجتماعی ترکمنستان و روابط متقابل با ایران    دایره‌المعارفی، کلییافته‌های پژوهشی1-    پرت‌افتادگی و دورافتادگی به مفهوم کامل در عناوین پایان‌نامه‌ها ملاحظه نمی‌شود و در گرایش‌سنجی، بیش از نیمی از پایان‌نامه‌ها «مسائل ایران» را در دستور پژوهش خود قرار داده‌اند؛ 2-    وجود خلأ جدی در برخی حوزه‌ها و موضوعات پژوهشی نظیر اندیشة سیاسی ایران به نسبت اندیشة سیاسی اسلامی؛3-    عناوین تکراری به مفهوم کامل کلمه ملاحظه نمی‌شود؛ اگرچه عناوین نزدیک به هم قابل مشاهده است.4-    عدم توازن نسبی میان حوزه‌های مطالعاتی؛5-    وجود عناوین غیراستاندارد (کلی، مبهم، دایرة‌المعارفی، ژورنالیستی، ارزش‌ داوری و کرونولوژیک)6-    فقدان بانک اطلاعاتی فراگیر و کامل از عناوین، چکیده‌ها و فهرست مطالب پایان‌نامه‌های دانشجویی سراسر کشور اعم از دولتی، آزاد و غیرانتفاعی و نقض و کمبود در بانک‌های اطلاعاتی موجود؛جمع‌بندی و ارائه پیشنهاداتنظام آموزشی در پیش‌بینی تدوین پایان‌نامه‌ها از‌سوی دانشجو به‌عنوان واحد درسی پژوهشی به‌صورت تیپ ایده‌آل اهدافی را تعقیب می‌نماید:نخست، سنجش توانمندی‌های علمی ـ پژوهشی فارغ‌التحصیلان از طریق پایان‌نامه‌ها به عنوان ماحصل دورة تحصیلی و نتیجه و برون داد یافته‌ها، مطالعات و آموزش‌ها؛دوم، تمهید «تمرکز مطالعاتی» و تخصصی شدن پژوهش‌ها و موضوعات و آموزش‌ها به‌عنوان الگوی راهبردی مطالعات علمی‌ـ‌تخصصی؛سوم، کاربست مطالعات و آموزش‌های طول دورة آموزشی در یک اثر آکادمیک شاخص؛چهارم، بهره‌گیری کاربردی از نتایج و یافته‌های پایان‌نامه‌های دانشجویی در سطح کشور و نظام اداری ـ اجراییپایان‌نامه‌ها به‌مثابه شاخصی برای ارزیابی عناصر موجود در نظام آموزشی محسوب می‌شوند که به‌طور مشخصی ارزیابی توانمندی علمی دانشجو، اساتید راهنما و مشاور، ارزیابی دانشگاه و مؤسسه آموزشی مربوطه و در‌نهایت ارزیابی میزان کارایی، تأثیرگذاری و اثربخشی نظام آموزشی کشور را در بطن خود دارد، لذا توجه بیشتر از سوی منابع و مراجع ذی‌نفع را ضروری می‌سازد. یکی از گام‌های مهم در این عرصه توجه جدی‌تر، عمیق‌تر و روشمندتر به عناوین پایان‌نامه‌هاست تا شاید از طریق اصلاح عناوین پایان‌نامه بتوان حرکتی به‌سمت بهبود و ارتقاء کیفیت محتوای پایان‌نامه آغاز کرد.پیشنهادات1-    ضرورت شناسایی خلأ‌ها و نیازهای مطالعاتی‌ـ پژوهشی و ترغیبی و تشویقی؛2-    ضرورت ایجاد بانک اطلاعاتی فراگیر و کامل از عناوین، چکیده‌ها و فهرست مطالب پایان‌نامه‌های دانشجویی از کلیة دانشگاه‌های دولتی، غیردولتی و غیرانتفاعی؛3-    ضرورت استانداردسازی عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی؛ و4- ضرورت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مشخص علمی، آموزشی و اجرایی برای هدایت عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویی به‌سمت خلأ‌ها و نیازهای پژوهشی با شیوه‌های ترغیبی و تشویقی.