دو گزارش از نشست علمی «سایه نفت بر کودتا»
در نشست دانشگاه تهران بررسی شد
روایتِ سایه نفت بر کودتای ۲۸ مرداد
نشست «سایه نفت بر کودتا» با حضور استادان دانشگاه و روزنامه‌نگاران برگزار شد؛ نشستی که در آن با مرور نظریه‌ها، اسناد و آثار پژوهشی فارسی و غیرفارسی درباره کودتای ۲۸ مرداد، ابعاد مختلف این رویداد و تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن بر جامعه ایران، صنعت نفت و ادبیات سیاسی و اجتماعی کشور مورد بررسی قرار گرفت.
به گزارش شانا به نقل از انتشارات وزارت نفت، مجتبی مقصودی، استاد دانشگاه و از بنیانگذاران انجمن علمی مطالعات صلح (یکشنبه، ۲۶ مرداد) در نشست «سایه نفت بر کودتا» به ابتکار انجمن علمی مطالعات صلح و با همراهی انتشارات وزارت نفت با اشاره به اینکه رویداد کودتای ۲۸ مرداد تأثیرات متعدد کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بر جامعه ایرانی گذاشته است، بیان کرد: در دهه‌های گذشته نظریه‌ها و تئوری‌های متعددی برای تحلیل و خوانش رویداد کودتای ۲۸ مرداد مطرح شده است و ما همین امروز هم تحت تأثیر تبعات و پیامدهای این رویداد هستیم.
وی افزود: نظریه‌های دولت رانتیر و نفرین منابع برای تحلیل وضعیت اقتصادی ایران در چارچوب مدل مفهومی ناشی از کودتای ۲۸ مرداد شکل گرفته‌اند و از نظر ادبیات اجتماعی و سوگیری‌های جمعی نیز، جامعه ایرانی به‌طور کلی تحت تأثیر ادبیات چپ قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ادبیات چپ در سال‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد به‌عنوان رویکرد غالب درآمد و چند پیامد اجتماعی مهم به همراه داشت، تصریح کرد: ازجمله اینکه به‌دلیل رویکرد آنتاگونیستی ادبیات چپ، این نگرش در بخشی از جامعه با سازش‌ناپذیری ذاتی ترکیب شد و در روحیات، رفتار اجتماعی و توقعات عمومی بازتولید شد.
شانا؛ شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی. ۲۸ مرداد ۱۴۰۴ کد خبر: 662985
در نشست «سایه نفت بر کودتا» مطرح شد
مجتبی مقصودی: هنوز به فرهنگ و ادبیات خشونت‌پرهیز نرسیده‌ایم
نشست «سایه نفت بر کودتا» با محوریت بازخوانی و تحلیل تأثیرات کودتای ۲۸ مرداد بر جامعه و اقتصاد ایران؛ و همچنین کتابشناسی کودتا برگزار شد.
دیدار نیوز ۲۸ مرداد ۱۴۰۴ کد خبر: ۱۸۸۸۲۷
دیدارنیوز-مسعود پیوسته: سایه نفت بر کودتا، عنوان نشستی بود که به همت انتشارات وزارت نفت و همکاری انجمن علمی مطالعات صلح ایران؛ و با حضور سخنرانان، مجتبی مقصودی، استاد دانشگاه و از پایه گذاران انجمن علمی مطالعات صلح ایران، امیرهوشنگ میرکوشش، استاد روابط بین الملل و عضو انجمن صلح، محمد نژادایران، دانش آموخته‌ی علوم سیاسی، روژان حسام قاضی، استاد علوم سیاسی و ساجده سلیمی، رسانه نگار و پژوهشگر فرهنگی، عصر یکشنبه ۲۶ امرداد در محل کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، با اجرا و مدیریت رضا وثوقی از اهالی انتشارات نفت برگزارشد نشستی که به بازخوانی و تحلیل تأثیرات کودتای ۲۸ مرداد بر جامعه و اقتصاد ایران؛ و همچنین به کتابشناسی کودتا می‌پرداخت.
مجتبی مقصودی، به عنوان اولین سخنران، قبل از شروع بحث مورد نظر، مقدمتا به اهمیت نشست‌هایی این چنین پرداخت و به اهالی اندیشه و نظر که برای خود، خانه‌ای داشتند و این جنس مباحث در آنجا قابل طرح و بررسی بود.
مراد و منظور مقصودی، «خانه اندیشمندان علوم انسانی» بود که در ماه جاری، از ادامه‌ی فعالیت‌ها باز ماند و عملا از سوی شهرداری تهران، به تعطیلی و لغو فعالیت هایش کشیده شد.
مقصودی در این باره گفت: «ابراز تأسف دارم برای بسته شدن خانه اندیشمندان علوم انسانی. به هرحال، ما هم از اهالی همین شهریم و شهروندانِ اینجا، خانه اندیشمندان، پاتوقی علمی بود که در طی این چهارده سال فعالیت، اندیشمندان و نخبگان اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در این خانه، گرد هم می آمدند و با یکدیگر تبادل نظر و همفکری می‌کردند. ما سعی کردیم همواره چراغ اینجا را روشن نگه داریم. در این چهارده سال فعالیت خانه اندیشمندان، ما در انجمن مطالعات صلح، بدون اغراق می‌گویم، چند صد نشست، همایش، کارگاه آموزشی، جلسات نقد و بررسی برگزار کرده وموضوعات متنوع معطوف به صلح را درخانه اندیشمندان برگزار کردیم.
امیدواریم جناب رئیس جمهور، آقای پزشکیان که شعار انتخاباتی شان وفاق اجتماعی بوده است، به فکر این موضوع هم باشند و در چارچوب سیاست‌های دولت، این خانه، به اهالی اش برگردد. بعد از تعطیلی خانه عملا برای نشست‌های مان این در و آن در می زنیم و عملا تهران گردی می‌کنیم. در حال حاضر برای برگزاری کوچکترین نشستی باید نامه نگاری کنیم، با حراست نهادهای مختلف هماهنگی کنیم و عملا اسیر ساختارهای بورکراتیک شده ایم؛ در حالی که ما در خانه اندیشمندان، چنین مشکلاتی نداشتیم. حالا در ادامه‌ی تهران گردی مان، امروز در دانشگاه تهران در خدمت شماییم. می‌خواهم بگویم مشخصا؛ در فضا و محوطه‌ی دو سه هزارمتری؛ و چهار تا سالنِ خانه اندیشمندان، می توانستیم بکنیم یا می کردیم که مسئولین مربوطه نگران‌بودند و بالاخره خانه اندیشمندان را تعطیل کردند و این درحالی است که بسیاری از نیرو‌ها و گروه‌های اجتماعی از مداحان تا ورزشکاران برای خود، فضا و خانه‌ای دارند و حال آنکه اندیشمندان و فرهیختگان از داشتن مکان قابل اعتنایی برای همفکری و تبادل نظر محروم اند.
در این نشست، این استاد دانشگاه، رخداد ۲۸ مرداد را یک بزنگاه تاریخی دانست و گفت: «۲۸ مرداد، یک لحظه‌ی تاریخی است در کل حیات ملی مان. هفتاد و دو سال از واقعه‌ی ۲۸ مرداد می‌گذرد و ما هم چنان تحت تأثیر این رخدادیم. به عنوان مثال، همین نشست مان که در این زلِ گرمای مرداد ماه، داریم درباره اش صحبت می‌کنیم.
اول باید برایش محور مختصات تعریف کنیم. مثل یک سری بسترها، عوامل و زمینه‌های قبل از کودتا هست، که سیر رخداد‌ها چه بود که منجر به کودتای ۲۸ مرداد شد؟ از شهریور ۱۳۲۰ و جلوتر از آن قرارداد دارسی و قرارداد ۱۹۳۳، دهه‌ی بیستی که فضای نسبتا آزاد سیاسی داشت تا اواخر این دهه. می‌توانیم مجموعه‌ای از عوامل و زمینه‌ها را شناسایی کنیم تا به واقعه ۲۸ مرداد برسیم. این بسترها، بستر‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی هست، نقش بیگانگان هست، همه‌ی اینها دست به دست هم می‌دهند و سبب ساز رخداد ۲۸ مرداد می‌شوند. ما از اواخر سال ۱۳۲۹، طرح ملی شدن صنعت نفت را داریم و طرحی که فراکسیون مجلس تصویب می‌کند تا می‌رسیم به راه اندازی جنبش ملی و نهایتا به کودتای ۲۸ مرداد. در باره کودتای ۲۸ مرداد هم کتاب‌های زیادی نوشته شده و ما لیست بلندبالایی از نویسنده‌هایی داریم که در این باره نوشته‌اند. مثل مارک گازیوروسکی و سرهنگ غلامرضا نجاتی و ... یعنی هرکس در حوزه نفت در ایران قلم زد، وارد بحث ۲۸ مرداد هم شده. اما وقتی به پیامدهای کودتا در کوتاه مدت و میان مدت و درازمدت نگاه می‌کنیم، در کوتاه مدت، حکومت نظامی‌ی پس از کودتا را می‌بینیم و دستگیری‌ی فعالان ملی و اعضاء حزب توده را. فضای سیاسی بسته می‌شود. در میان مدت، آن بحث کنسرسیوم هست. ورودمان به پیمان‌های سنتو و بغداد هست. من اینجا می‌خواهم به طور خاص به پیامدهای کودتا در درازمدت بپردازم. یعنی پیامدی که بعد از ۷۲ سال از سپری شدن رخداد کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ همچنان گریبانگیر ماست. بگذارید همین جا بگویم که سیاستمداران، اغلب، شطرنج بازان بدی‌اند.
سیاستمداران، معمولا در ابتدای امر، ممکن است بتوانند موج سواری کنند، اما چه بسا در مواجهه با موج‌های سهمگین جامعه، این سیاستمداران به صخره‌ها و تخته سنگ‌های رو‌به‌رو کوبیده شوند. ما روایت‌های مختلف؛ و حتی مناقشات مختلف بر سر کودتای ۲۸ مرداد داریم. نگاه‌های متنوعی که برخی آن واقعه را کودتا می‌دانند و برخی نیز اساسا کودتا نمی‌دانند. چیزی را که می‌خواهم بگویم این است که سیاستمداران، گاهی اسیر موج‌هایی می‌شوند که خودشان ایجاد کرده‌اند. یعنی از یک جایی دیگر نمی‌توانند موج را مهار کنند و موج‌های بزرگترِ جامعه، آنان را به تخته سنگ‌ها می‌کوبد.
مجتبی مقصودی: هنوز به فرهنگ و ادبیات خشونت‌پرهیز نرسیده‌ایم
بعد از کودتا، فضا رادیکالیزه می‌شود. اگرچه قدرت سیاسی در دست شاه است، ولی قدرت اجتماعی و فرهنگی در دست نیرو‌های چپ است. این جنس روایت، تا سال ۵۷ ادامه دارد. نیرو‌هایی که خواستار تغییرات رادیکال در جامعه‌اند. حالا در بین این نیرو‌های چپ، حزب توده برجستگی‌ی بیشتری دارد. از همان دهه بیست، بخش زیادی از جامعه‌ی روشنفکری ما تحت تأثیر ادبیات چپ، از جمله به مفهوم مارکسیستی آن، حزب توده به عنوان بزرگترین تشکل سیاسی است. بخش زیادی از تولید ادبیات، توسط همین چپ‌ها انجام می‌شود. از همان چپ‌های قدیم. فضای چپ چی هست؟ فضای عدالت خواهانه‌ای که خواستار توزیع برابرِ منابع است. با نظام سلطنتی سر عناد دارد و خواستار واژگونی‌ی آن است و در پی یک نظام عادلانه، البته با یک نگاه اتوپیایی. این نوع ادبیات که از شهریور ۱۳۲۰ شروع شده بود، با یک نوع ادبیات تند و رادیکال مواجهیم که دامنه اش تا روز کودتای ۲۸ مرداد هم کشیده شد. یک ادبیات آنتاگونیستی، ادبیات سازش ناپذیر و جنگنده. مبارزه‌ی آشتی ناپذیر با نظام امپریالیستی و نظام سلطه و نوکر‌های امپریالیستی. با این شعار که، راه رهایی، جنگ مسلحانه است. این برتری گفتمان چپ در ایران، در آن جامعه در دوره پهلوی دوم، این چرخه، پس از کودتای ۲۸ مرداد، بازتولید می‌شود. آهسته آهسته از دهه چهل، نیرو‌های مذهبی هم به همین نوع ادبیات تند و رادیکال می‌پیوندند. این گفتمان، هویت سیاسی هم شد. نیرو‌ها در ضدیت با نظام سلطه و امریکا و سگ‌های زنجیری و اینها در این گفتمان تعریف می‌شد. امروزه پس از ۷۲ سال از آن آسیب و از آن تروما و آن آزردگی، روح جمعی، هنوز تحت تأثیر رخداد ۲۸ مرداد است. نخبگان آن موقع به انواع و صور مختلف، همان ادبیات سیاسی دهه بیست را بازتولید کردند. در نظام جمهوری اسلامی هم به شیوه‌های مختلف در ادبیات و نظام آموزشی و کتب درسی از ابتدایی تا دبیرستان و دانشگاه و رسانه‌های رسمی در همایش‌ها و آیین‌ها و مناسبت‌ها و ۱۶ آذر و ۱۳ آبان و ... همین رویکرد ضد استکباری بازتولید شد. در این راستا، فرهنگ اسلامی شیعی هم کمک کرد به بازتولید همان گفتمان ضد امپریالیستی. چون فرهنگ اسلامی شیعی هم، درواقع بحث مظلومیت، بحث عدالت گستری، انتقام از ظالم در دستور کارشان است. کوتاه اینکه، فرهنگ سیاسی‌ی پس از کودتا، فرهنگ شورشی گری و ترور و ... است. اینجا بخشی از ادبیات، مغفول باقی ماند. ببینید، سیاست دو چهره دارد. یک چهره اش، مذاکره و معامله است؛ و چهره‌ی دیگرش، جنگ و خشونت و ... ما فقط بخش دوم را از پس از کودتای ۲۸ مرداد برجسته سازی کرده‌ایم؛ و این جریان، هفتاد و دو سال است که بر روح جمعی جامعه سیاسی ایران، همچنان سیطره دارد و حکمفرماست. در صحبت هایم اشاره کرده بودم به لیست بلندبالایی از نویسندگان که ادبیات شان، ادبیات شورشی و انتقام و ناکامی و ... بوده. از شریعتی گرفته تا جلال آل احمد؛ تا غلامحسین ساعدی، احمد محمود، بزرگ علوی، هوشنگ گلشیری، هوشنگ وزیری، صمد بهرنگی، بهرام صادقی، مهدی اخوان ثالث، فریدون مشیری، هوشنگ ابتهاج، محمود به آذین، محمدعلی سپانلو، سیمین بهبهانی، اتفاقی در ۲۸ مرداد ۳۲ رخ داده و جامعه سیاسی، جامعه روشنفکری و نخبگی، همان ادبیات دهه بیست را دوباره بازتولیدش کرد. پس از انقلاب ۵۷ هم به صورت رسمی، همان ادبیات، بازتولید شد و امروزه در گفتمان موجود، این نوع ادبیات و فرهنگ، وجه غالب درآمده است. یعنی هنوز به فرهنگ و ادبیات خشونت پرهیز نرسیده‌ایم و واردش نشده‌ایم.»
و
