ترویج فرهنگ کتاب خوانی پیش نیاز گسترش فرهنگ صلح؛ بررسی موردی منطقه خاورمیانه
دکتر مجتبی مقصودی*
همزمان با روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه19 آبان 1394 برابر با 10 نوامبر، به اهتمام انجمن ترویج علم، انجمن مطالعات صلح ایران و انجمن علوم سیاسی ایران و تعداد دیگری از نهادها و موسسات دولتی و غیر دولتی "همایش ملی فرهنگ علم، فرهنگ صلح" در برج میلاد برگزار شد و در نشست های مختلف آن دکتر هادی خانیکی، دکتر نسرین مصفا، دکتر مهدی زارع، دکتر محمد منصور نژاد، دکتر عباس کریمی، دکتر ارسلان قربانی شیخ نشین، دکتر کبری روشنفکر، دکتر زرین زرین دار، دکتر علی شهیدی و دکتر مهدی نصر به ارائه مقالات خود پرداختند.
از سخنرانان نشست های عصر دکتر مجتبی مقصودی دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی و رییس هیات مدیره انجمن مطالعات صلح ایران بود که سخنرانی خود را با عنوان "ترویج فرهنگ کتاب خوانی پیش نیاز گسترش فرهنگ صلح؛ بررسی موردی منطقه خاورمیانه " ارائه دادند. با هم متن این سخنرانی را می خوانیم:
منطقه خاورمیانه دهه هاست که درگیر جنگ، منازعه و ستیز است. قطعا عوامل متعدد ژئوپلیتیک، استراتژیک، ژئو اکونومیک در کنار تعدد زمینه ها و بسترهای داخلی، بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای در بروز و ظهور، استمرار و پیچیدگی این معادله چند مجهولی موثر بوده، این مقاله نیز به تکرار دلایل بروز و استمرار خشونت و درگیری از زاویای مذکور نمی پردازد، که هر یک از مولفه ها موضوع و عنوان ده ها اثر اعم از کتاب، مقاله و سخنرانی بوده است؛ بلکه در تلاش است تا فاصله معنی دار جوامع خاورمیانه با عنصر مطالعه، قهر با کتاب و فقر مطالعاتی را در عرصه بدفهمی ها و کژکارکردی های سیاسی- اجتماعی و فرهنگی در عرصه داخلی، مناسبات محلی و ملی و نیز با همسایگان در سطح جوامع خاورمیانه مورد توجه قرار دهد.
وضعیتی پاردوکسیکال در خاورمیانه؛ از خاستگاه تمدن و ادیان الهی تا خشونت ورزی گسترده و عریان
منطقه خاورمیانه از پیشینه علمی، تمدنی، دینی ویژه ای برخوردار است تا جایی که می توان خاورمیانه را گهواره تمدن بشری نامید. قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخی در منطقه‌ای در بین النهرین به وجود آمدند. سومری‌ها، اکدی ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها همه در این منطقه شکل گرفته و رشد پیدا کردند. اولین خطوط الفبا و الفبای بابلی، ظهور دین زرتشت و امپراطوری ایران در این منطقه شکل گرفت. این منطقه خاستگاه مهمترین پیامبران الهی، اولواالعزم و صاحب کتاب است. پیامبرانی که مهمترین رسالت شان اصلاح امور، برپایی جامعه ای عدالت محور و هدایت انسانها بوده است . زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت و اسلام و کتاب های تورات، انجیل و قرآن کریم بوده و مکان های مقدس و متبرک این سه دین نیز در این منطقه قرار دارند. خاورمیانه از نخستین خاستگاه های تمدن جهان بوده و بسیاری از باورها و آیین های جهان، از این جا برخاسته اند.
خاورمیانه خاستگاه آخرین دین الهی و خاتم انبیاء است. دینی که کتاب الهی مهمترین معجزه رسول اکرم (ص) است قرآن کریم کتاب هدایت و رحمت برای مردم است و همیشه تابنده و حاضر در بین مردم بوده و خواهد بود .
در حالی که پیامبر اسلام(ص) امی و درس‌نخوانده بود ولی در قرآنی که برای بشر آورده است به قلم و آنچه می‌نگارد سوگند الهی خورده شده است. خداوند بزرگترین موجود عالم هستی و غیرمتناهی به قلم سوگند می‌خورد که این به معنی عظمت طراز قلم است. که در قرآن کریم خداوند متعال به کتاب و قلم سوگند یاد می کند. - یا پیام اسلام با واژه (اقْرَأْ) یعنی (بخوان) شروع شده است در این کلمه اشاره ای است به این موضوع که اسلام دین علم است جالب است بدانید که در قرآن کلمه (علم) و مشتقات آن بیش از 500 بار تکرار شده است و این نشانگر اهمیت دادن اسلام به مقوله علم آموزی است. پیامبر (ص) یادگیری علم را بر هر زن و مرد مسلمان فرض دانسته است. و انچه که امروز محققان منادی آنند قرآن در 14 قرن پیش به آن اشاره کرده است یا خداوند می فرماید: (قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ) (الزمر: 9) ترجمه : " آیا کسانى که مىدانند و کسانى که نمىدانند یکسانند؟ تنها خردمندانند که پند پذیرند" - یا پیامبر(ص) که شرط آزادی اسرا را یاد دادن سواد به مسلمانان بی سواد قرار دادند. از اهمیت آموزش و خواندن خبر می دهد. -
همچنان که روایت از پیامبر اکرم نقل می شود که: «اطلبوا العلم ولو بالصین; دانش بجویید; اگر چه در چین باشد .» براستی با چنین دین، مسلک و روشی چون اسلام که مردم را این گونه(موکدا)به یادگیری علم و کتابخوانی دعوت می نماید، در زندگی اجتماعی اینچنین از آموزه های اسلام دور افتاده اید و بجای پیوند با ریسمان الهی نه تنها اینگونه پراکنده شده ایم، بلکه به روی هم شمشیر کشیده ایم. با چنین مقدماتی و طرح این نکته کلیدی که خواندن، نوشتن، قلم، کتاب و علم آموزی این چنین جایگاهی در دین مبین اسلام دارد، چرا خاورمیانه در چنین وضعیت آشفته ای گرفتار است. در عراق، یمن، بحرین، سوریه، لبنان، فلسطین اشغالی و ترکیه. خشونت عریان، جزمیت، دگماتیسم، افراطی گری ها، قساوت ها.... موج می زند. از برادری و اخوت کمتر نشانی باقیمانده است. بنظر می رسد خشونت در سطح منطقه نهادینه شده است از نهاد خانواده و خشونت خانوادگی،خشونت در متون درسی، خشونت در مناسک مذهبی.... تا خشونت های ساختاری، ایدئولوژیک، هنجاری، سیستماتیک و فراگیر از سوی اکثر دولت های منطقه ... مفاهیمی نظیر رواداری، دگر پذیری و تساهل و مدارا توهین سیاسی شده است.نفرت پراکنی و یقه درانی گسترش یافته است، در عوض روشنفکران و حکما و علمای میانه رو و خشونت پرهیز و تساهل مدار به خانه ها خزیده اند...... در یک کلام منطقه اسیر افراطی گرایی لجام گسیخته و سرایت پذیر شده است؟ و خشونت نیز جزیی از زندگی روزمره.... بنظر می رسد آنچه در این میانه ارزشی ندارد جان انسان ها است.
