۱۷
آبان
عنوان سخنرانی و مقاله:
سرمایه اجتماعی و پدیده قوم گرایی در ایران
مجتبی مقصودی
چکیده:
اگر سرمایه
اجتماعی را به مثابه داشته ها و انباشته های جمعی بپذیریم؛ این موجودی و دارایی
درون و برون گروهی محصول سرمایه گذاری راهبردی
و درازمدت، آینده اندیشی ژرف، مشارکت مدنی، ظرفیت های هنجاری مشترک، کنش و کارکرد های
اعتمادساز و رضایت برانگیز در حوزه روابط اجتماعی است که معمولا گسترش عمودی و
افقی و بازتولید روابط اجتماعی، افزایش کارآمدی و بهره وری و نیز تقویت انسجام و
همبستگی اجتماعی را بدنبال دارد و پیوندهای عینی و ذهنی را تعمیق می بخشد.
سرمایه اجتماعی خصلتی انباشتی دارد و با به
اشتراک گذاری سرمایه های فردی و گروهی موجبات تبدیل این موجودی ها به یک دارایی
جمعی، مشاع، کلان و فراگیر می شود و بدین لحاظ کالایی سرمایه ای با ظرفیتی ماندگار
است که بهره وری سایر عوامل و نیروهای اجتماعی را افزایش می دهد و این در حالی است
که افزایش سرمایه اجتماعی از تصاعد عددی و فرسایش سرمایه اجتماعی از تنزل هندسی تبعیت
می کند.
با توجه به چنین مفروضاتی اقوام در ایران به
مثابه سرمایه ای اجتماعی محسوب می شوند که با به اشتراک گذاری داشته های فرهنگی- تاریخی، سرمایه اجتماعی جامعه ایران را
در طول تاریخ رقم زده اند و هریک به سهم خویش براین دارایی ها افزوده اند و بدین
لحاظ این سرمایه ی کلان و فراگیر، دارایی مشاع همه اقوام ایرانی تعریف می شود. در
کنار این مفروضات، وجود پدیده قوم گرایی به مثابه واقعیتی عینی، جمعی و ملموس اعم
از اجتماعی و درون زا و یا برون زا، واقعیتی انکار ناپذیر است و چشم انداز متفاوتی
را پیش روی این سرمایه اجتماعی گشوده است.
نسبت میان سرمایه اجتماعی و پدیده قوم گرایی
با سطح گرایشات قومی پیوند وثیقی دارد و سطح و عمق گرایشات قومی نیز به عوامل و
زمینه های مختلفی وابسته است. بدین لحاظ سطح بندی و تعیین کم و کیف علایق قومی از
اهمیت بسزایی برخوردار است. جدای از آن دسته از ایرانیانی که در گذر زمان هویت
قومی را در حاشیه هویت ملی تعریف نموده اند و ورود آن را در مناسبات اجتماعی،
فرهنگی و سیاسی بلاموضوع می دانند؛ در ساده ترین دسته بندی؛ قوم گرایی و گرایشات
قومی شامل طیفی از نیروهای علاقمند به هویت های قومی می شود، که در یک سر طیف قوم
گرایان میانه رو و همگرا دیده می شوند که ضمن پایبندی به هویت ایرانی به هویت قومی
خود دلبسته اند و هویت قومی را در مغایرت با هویت ملی تعریف نمی نمایند، بلکه این
هویت را مقوم هویت ملی و جزیی از سرمایه اجتماعی کلان و ملی ایرانیان می بینند. نتایج
اکثر پژوهش های پیمایشی موید عدم مغایرت و تعارض هویت قومی و ملی در جامعه ایران
است.
در طرف دیگر این محور مختصات قوم گرایان افراطی
و واگرا دیده می شوند که با دامن زدن به اختلافات و تبدیل و تشدید آن به تعارضات
موجبات فرسایش و کاهش سرمایه اجتماعی می شوند. عدم سیاستگذاری ها و راهبردهای مشخص
ملی به همراه سیاستگذاری های نامناسب هویتی، توسعه نامتوازن و نابرابری های منطقه
ای، بی توجهی به حقوق شهروندی و ضعف در بهره گیری از ظرفیت های مشارکتی اقوام در
سطوح مختلف، فرصت بی بدیلی را برای سایش و فرسایش هندسی سرمایه اجتماعی از جانب
افراطیون قومی فراهم می سازد که با تاثیرات نمایشی برخی رسانه های برون مرزی و
حمایت رقبای منطقه ای و بین المللی این چرخه تکمیل می شود.
در این مقاله ضمن بررسی ابعاد نظری سرمایه
اجتماعی، تلاش می شود تا از منظر جامعه شناسی تاریخی و با بهره گیری از نتایج
مطالعات پیمایشی و تحلیل ثانویه، نسبت
میان سرمایه اجتماعی و هویت خواهی های قومی در ایران به عنوان واقعیتی کاملا موجود
مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و با رویکردی آسیب شناسانه، مکانیزم های تقویت شاخص
های سرمایه اجتماعی در ایران مطرح شود.منبع: مجتبی مقصودی، سرمایه اجتماعی و پدیده قوم گرایی در ایران، چکیده مقالات همایش ملی سرمایه اجتماعی و هویت ملی در ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر و انجمن علوم سیاسی ایران، 15آزادشهر، آبان 1392، صص 7 و 8 .
کلید واژه ها: سرمایه اجتماعی، قوم گرایی، هویت قومی، پدیده اجتماعی، ایران، هویت ملی
