چشم انداز موج و نسل چهارم مطالبات و مطالعات زنان
از منظر بررسی کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی" رویکردی درون متنی
مقدمه
در آستانه 14 مرداد و سالگرد صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 توسط مظفرالدین شاه قرار داریم. علیرغم گذشت 113 سال از پیروزی مشروطه خواهان و استقرار و تثبیت نظام پارلمانی در ایران، موضوع چند و چون مشارکت زنان در نظام سیاسی و از جمله نظام تقنینیه کشور از مسائل جدی توسعه و از جمله چالش های مهم تعمیق توسعه سیاسی و مردم سالاری در ایران محسوب می شود که نیازمند تدبیرهای دگرباره ای است تا تنها محصور در نظام پارلمانی بعضا تک جنسیتی نباشیم.
در حالی که برخی از کشورها دیرتر و با فاصله زمانی قابل توجهی از ایران از سازوکار پارلمانی برای اداره جامعه و در بدنه ساختار سیاسی بهره جسته اند؛ ولی در ارتباط با حضور زنان پیشرفت های بیشتری داشته اند. بررسی وضعیت مشارکت سیاسی کمی زنان در نظام های پارلمانی کشورهای همسایه از افغانستان و عراق تا ترکیه و ترکمنستان و تاجیکستان موید این ادعا است که فرایند نقش دهی به زنان در مجلس در ایران چنان که باید و شاید پیشرفتی نداشته است. با در نظر گرفتن چنین واقعیت تلخ و گزنده ای، کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی" اثر دکتر سیمین حاجی پور تلاش دارد ضمن "بازشناسی روشمند و متدولوژیک موضوع از بستر جامعه شناسی سیاسی تاریخی و با بهره گیری از تجربیات جهانی" به چند و چون حضور زنان درحیات نسبتا طولانی پارلمان در ایران پرداخته و با بهره جستن از آمار و ارقام اثبات نماید که این حضور کمرنگ از جمله آسیب های نظام پارلمانی در ایران محسوب می شود که پیامدهای نامیمونی در حوزه وظایف پارلمانی نمایندگان مجلس خواهد داشت.
مسئولیت های نظام پارلمانی و چالش عدالت جنسیتی اگر وظایف مجلس و مسئولیت های نمایندگان برخاسته از آراء مردم را در سه عنصر "قانونگذاری"، "نظارت" و "نمایندگی" معطوف بدانیم؛ تا موقعی که زنان سهم و جایگاه عادلانه و منصفانه ای از کرسی های مجلس را بخود اختصاص ندهند و تا هنگامی که پارلمان بعضا در قامتی مردانه ظاهر شود تردیدهای جدی و تشکیک های پرمناقشه ای در هر یک از مسئولیت ها و ماموریت های سه گانه ی پارلمان در ایران می توان ابراز داشت که جز به سرانگشتان تدبیر همه نیروهای اجتماعی در عرصه سیاست ورزی ایرانی نمی توان به این روند خاتمه بخشید.
سنت پارلمانی در ایران علیرغم تجربه گرانسنگ خود نتوانسته است به چالش عدالت جنسیتی تن داده و سهمی متناسب برای زنان پیش بینی نماید و از این منظر قطعا منتقدین حق دارند اگر در نهادی که خود ناتوان از برقراری عدالت توزیعی – جنسیتی از کرسی های پارلمانی است، نسبت به عملکردها و مسئولیت های سه گانه این نهاد تشکیک نمایند.
وضعیت سنجی و روند پژوهی مشارکت پارلمانی زنان کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی " با "وضعیت سنجی و روند پژوهی مشارکت پارلمانی زنان"، به انواع سه گانه ی نظام های پارلمانی اعم از اکثریتی، تناسبی و ترکیبی پرداخته نظام سهمیه بندی را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.
بهره گیری از مطالعات نظری و از جمله جدیدترین و جدی ترین مباحث و مطالعات نظری در ارتباط با مشارکت زنان نظیر ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻮده ﺣﯿﺎﺗﯽ، ﻧﻈﺮﯾﻪ 30 درصد، نظریه سقف های شیشه ای، نظریه های فمینیسم و به ویژه ارائه نظریه سیاست حضور موجب شده است که نویسنده بتواند مدل نظری- تحلیلی مبتنی بر آموزه های اسلامی – ایرانی، متناسب با جامعه ایران را برای کمک به حل و فصل چالش های ناشی از مشارکت پارلمانی زنان ارائه نماید و ضمن پیوند وثیق و روزآمد با ادبیات جهانی مطالعات زنان، از ظرفیت های بومی استفاده و غفلت ننماید.
آسیب شناسی مشارکت پارلمانی زنان "بررسی آسیب شناسانه مشارکت زنان در مجلس" بصورت چند وجهی، درون زا و برون زا یکی از مهمترین مباحث کتاب"واﮐﺎوی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ" است که به صورت پیمایشی و کیفی به موانع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ساختاری و روانشناختی مشارکت سیاسی- پارلمانی زنان پرداخته است.
در این بررسی آسیب شناسانه؛ فرهنگ سیاسی، مدل مردانه سیاست ورزی ایرانی، تصور کثیف بودن عرصه سیاست و ضرورت اجتناب از آلوده شدن زنان به این حوزه، تنگ نظری های سیاسی، عدم مشارکت لازم احزاب به نقش دهی به زنان در ساختار حزبی و در فرایند مبارزات انتخاباتی، تاثیر نظام انتخاباتی، هزینه های سنگین مالی ورود به فعالیت انتخاباتی، مسئولیت های چندگانه زنانه فراتر از مردان، عدم همکاری لازم از سوی نهادهای حوزه زنان، عدم خودباوری و ده ها مورد برخی از موانعی است که در بخش چهارم کتاب بدان پرداخته شده است.
نقش احزاب در مشارکت پارلمانی زنان تمهید سیاست حضور زنان، به مثابه شاه کلید مشارکت واقعی، رئال و از نزدیک و بلاواسطه کرسی نمایندگی توسط زنان اگرچه مورد تاکید این کتاب است؛ ولی استقرار این رویه و روند را تنها بر دوش دولت و نهاد قدرت در کشور و برگزارکنندگان انتخابات ندیده، بلکه عزم جدی دیگر کنشگران به ویژه نقش احزاب سیاسی، سازمان های زنان و استرتژیست ها و نهادهای مدنی در انتخاب، معرفی و حمایت از کاندیداهای زن در صدر لیست های انتخاباتی، نه از باب تزیین آن لیست ها را در این عرصه ذیمدخل می داند و به صورت عملی تغییر در نگرش های فرهنگی جامعه به ویژه زنان، توسعه سیاستگذاری ها و تغییرات نهادی از طریق اصلاح نظام انتخاباتی و سهمیه بندی جنسیتی را پیشنهاد می نماید.
این کتاب بیش از پیش مسئولیت احزاب سیاسی، به ویژه احزابی که مدعی تحول خواهی و نقش دهی به زنان هستند را در متعادل سازی ترکیب جنسیتی لیست های انتخاباتی را گوشزد می نماید و بدین لحاظ مدعی است تا موقعی که ترکیب لیست های انتخاباتی با حضور بیشتر زنان متعادل تر و متوازن تر نگردد؛ شعارهای دموکراتیک بودن این احزاب نیز محل تامل جدی است. طراحی الگوهای نظری و مدل های پژوهش متناسب با نیازهای جامعه و نظام پارلمانی ایران، تهیه و تنظیم حدود 20 نمودار و 50 جدول باکارکرد خلاصه – ساده سازی و فهمانمایی، ساماندهی بخش ها، فصول ،گفتارها، تیترها و سوتیترهای جذاب، بخشی از تلاش های نویسنده کتاب در ارائه و طراحی نوآورانه، جذاب و خلاقانه ی کتاب ارزیابی می شود که کتاب را به "دایره المعارف مشارکت سیاسی زنان در ایران" تبدیل کرده است.
اگر بپذیریم حوزه مطالعات زنان، موضوعی بین رشته ای و فرا رشته است کتاب پیش رو با بهره گیری از رهیافت بین رشته ای توانسته است بنیان های نسل سوم مطالعات زنان را توسعه بخشیده و مبانی و مبادی آنرا عمق داده و بستر ساز شروع نسل چهارم مطالعات زنان در ایران باشد و موج جدید مطالعات زنان را در حوزه های خاص و تخصصی نظیر پارلمان را رقم زند.
نسل و موج چهارم تولید ادبیات در حوزه مطالعات زنان نسل و موج چهارم تولید ادبیات در حوزه مطالعات زنان در ایران و بطور مشخص کتاب پیش رو با "گذار از حاشیه به متن"، "گذار از مباحث نظری و آرمانی به طرح مباحث واقعی و رئال، عملیاتی، امکان پذیر و دستیافتنی"، "گذار از جنسیت گرایی افراطی و ستیزه جویانه به مطالعات همدلانه و همکارانه با کنشگران سیاسی مرد" و "گذار از دولت محوری به چندجانبه گرایی" توانسته است سهم سازنده ای در وضعیت سنجی و چشم انداز سازی مطالبات و مطالعات زنان در ایران ایفاء نماید.
با توجه به چنین ویژگی های شاخصی ضمن تبریک به خانم دکتر حاجی پور به عنوان نویسنده ی اثر، و نیز به همه دست اندرکاران و علاقمندان حوزه مطالعات زنان؛ خلق این اثر علمی- پژوهشی را به فال نیک می گیریم و مطالعه آن را به همه ی مخاطبان و خوانندگان، به ویژه جامعه سیاسی، فعالان حوزه زنان و دست اندرکاران سیاست گذاری و قانونگذاری کشور پیشنهاد می نماییم.
دکتر مجتبی مقصودی
رئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران
26 تیر1398
