بهار بیداری و آگاهی، پاییز اقتدارگرایی (پوست اندازی جدید خاورمیانه)

متن سخنرانی در همایش:  امنیت منطقه ای در پرتو تحولات جهانی: تحلیل علمی دگرگونی های خاورمیانه                                                              روزنامه اعتماد، س10، ش2516، 20 مهر1391، صص 1و2       خاورمیانه و شمال آفریقا به مثابه پرآشوب ترین منطقه دنیا، در دو سال اخیرآبستن حوادث جدید و گسترده ای بوده است که کمتر ناظر و تحلیگر سیاسی تا چند سال قبل آن را پیش بینی می کرد. جنس و ماهیت این تحولات متفاوت از فضای قطبی منازعه اعراب و اسراییل و جدال در عرصه نخبگی در پنج دهه گذشته، به سطوح مختلف جامعه به ویژه طبقه متوسط، تحصیلکرده، جوان و شهری کشیده شد که همسو با تاثیرات نمایشی وسایل ارتباط جمعی و بهره گیری از شبکه های اجتماعی، دومینوی فروپاشی و سرنگونی نظام های سیاسی را در تونس، مصر، لیبی و یمن را رقم زده و با ایجاد تکانه های شدید در ساختار سیاسی نظام های اقتدارگرای سنتی همچنان در حال پیش روی است و بنظر نمی رسد گرد وغبار ناشی از این تحولات فروکش کرده باشد و برخی شواهد و قرائن حاکی است که طوفان های سهمگین دیگری در راه است و کشورهای نظیر سوریه و بحرین از این طوفان در امان نخواهند بود.      اگر مهمترین عامل پوست اندازی جدید خاورمیانه را متاثر از "شکاف های ساختاری و تحمیلی" در همه عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به ضرر طبقات و اقشار فرودست جامعه بدانیم، این شکاف در عرصه فرهنگی و آگاهی های اجتماعی روند متفاوت و معکوسی را به نفع اقشار، طبقات و گروههای حاشیه ای طی نمود؛ به شکلی که واماندگان از انقلاب در عرصه های اطلاعاتی و ارتباطی و نیز فهم دنیای به شدت متحول جدید "حکومتگران سنتی" در کشورهای خاورمیانه هستند که ناهمزمانی و ناهمخوانی شیوه حکومتگری خود را با انتظارات شهروندی و گروهی به عینه مشاهده می نمایند.      عدم تطبیق ذهنی دولتمردان سنتی با شرایط عینی و واقعی و تحولات فزاینده و جاماندگی فرهنگی و اجتماعی ، به ویژه عدم درک درست از جابجایی منابع قدرت به همراه منافع مشخص سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به انعطاف ناپذیری و عدم سازواری حاکمان سنتی در برابر نیروهای جدید اجتماعی بالنده انجامید؛ تا جایی که عدم تمهید راهبرد متناسب و در عین حال پاسخگو و مسئولیت پذیر، سقوط این حاکمان را یکی پس از دیگری به دنبال داشت.       مشخصا، اگرکاهش جایگاه و پایگاه اقتدارگرایی را با افزایش نقش و جایگاه مردم و افزایش مشارکت سیاسی گروه های مختلف اجتماعی در تعداد قابل توجهی از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا همبسته ببینیم؛ تنوع نیروهای درگیر و نیز بهم خوردن توازن نیروها در هریک از کشورها و در مناسبات منطقه ای به نفع نیروهای دموکراتیک و تحول طلب تجربه جدیدی است که با ورود و نقش آفرینی نیروها، اقشار و طبقات حاشیه ای به متن و بطن تصمیم گیری ها و سیاستگذاری ها در مقابل نظام های موروثی و شبه موروثی و اقتدارگرا تکمیل گردیده است و نمی توان آن را نادیده گرفت و قطعا نظم جدیدی را در سطح منطقه رقم خواهد زد. با این اوصاف بنظر می رسد هر چند خاورمیانه دیرتر از اکثر مناطق دنیا، ولی بالاخره موج جدید دمکراسی را با کم و کیف بومی در حال تجربه کردن است.    پرسش های کلیدی     پوست اندازی جدید خاورمیانه عربی که به زعم برخی از پژوهشگران مسایل منطقه؛ خاورمیانه جدیدی را در بطن خود پرورش داد، چیست و ابعاد و مختصات آن کدام است؟ آیا منطقه نظم و نسق جدیدی متفاوت از توازن قوای نیروهای سنتی و طایفه ای را تجربه خواهد کرد و نسل جدیدی از سیاستمداران پا به عرصه سیاست خواهند گذارد؟ دلایل و زمینه های بروز آن چه بوده ، با چه الگوها و مدل های نظری قابل تحلیل و ارزیابی است و آینده و چشم انداز آن چه می باشد؟  چرا برخی از کشورها نظیر لیبی خشونت تمام عیار و تحولات ساختار شکنانه تری را تجربه کردند و برخی کشورها کم و بیش در قالب مقاومت مدنی  پذیرای تغییرات ملایم تری شدند؟ چه نیروهای اجتماعی و سیاسی صحنه گردانان اصلی این عرصه هستند. آیا رویاها و آرزوهای جوانان عرب در تحقق دمکراسی واحترام به کرامت و شان انسانی تحقق خواهد یافت و ساختارهای حکومتی دمکراتیک خواهند شد و به میثاق های جامعه بشری پایبندی خواهند داشت یا این آمال و چشم اندازها سرابی بیش نبوده است و وضعیت گذشته با پوششی جدید اعاده گردیده است؟ با رویکرد آینده پژوهانه کدام کشور در آینده نزدیک صحنه این بازی را گرم خواهد داشت و صحنه گردان این بازی جدید خواهد بود؟ تغییرات پیش آمده و پیش رو بر محیط امنیتی ایران چه تاثیری بر جای نهاده و می نهد و تطبیق و همسازی ایران با این تغییرات دمادم چگونه است؟  و...  همه و همه پرسش هایی است که به فراخور حال، ذهن طیف وسیعی از کنشگران سیاسی و دانشگاهی را به وجهی بخود مشغول داشته است و انجمن علوم سیاسی ایران به مثابه مهمترین، بزرگترین و پویاترین نهاد مستقل و داوطلبانه علمی – پژوهشی دانش سیاست  در ایران، با اختصاص بزرگترین گردهمایی چند صد نفری سالانه خود و ارائه حدود چهل سخنرانی و مقاله پژوهشی از سوی صاحبنظران و پژوهشگران رشته های علوم سیاسی، روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای در سالن اصلی و جنبی خانه اندیشمندان علوم انسانی به بررسی تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا تلاش دارد فضای مناسبی برای تبادل نظر و همفکری میان اندیشمندان و پژوهشگران حوزه دانش سیاست از همه دانشگاه های کشور در مورد مهمترین مسایل روز منطقه، فارغ از دسته بندی های سیاسی به عنوان یک نهاد کاملا علمی و دارای مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایجاد کرده و به مسئولیت و وظیفه خود به عنوان شاخص ترین نهاد علمی این حوزه عمل نماید. امید است به یاری پروردگار و همدلی و مساعدت همکاران دانشگاهی و پژوهشگران جوان در این عرصه موفق باشیم.