SMS و کارکردهای سیاسی- اجتماعی آن؛ تجربه های ایرانی، نمونه های جهانی

مقاله

SMS و کارکردهای سیاسی - اجتماعی آن

مجتب مقصودی و منیره عرب

اطلاعات سیاسی- اقتصادی،سال بیست و دوم، شماره 245-246،بهمن و اسفند 1386: 221 - 202

چکیده   

سرویس پیام کوتاه، در زمره آخرین دستاوردهای فناوری ارتباطی در یک دهه اخیر، طیف وسیعی از کارکردها و در مواردی کژکارکردی ها در سطح جهان و جامعه ایران را به همراه داشته است. نویسندگان مقاله با عطف توجه به گسترش بی سابقه این ابزار ارتباطی در سطح جامعه و به ویژه جوانان و دغدغه های حاصل از آن، با دستمایه قرار دادن نظریه کارکردگرایی، به طرح نکات فنی و تکنیکی از SMS مبادرت ورزیده و در ادامه مقاله، به طرح ویژگی ها و کاربردهای آن پرداخته اند.  

  تاریخچه SMS در ایران و کارکردهای گوناگون، به ویژه کارکردهای سیاسی- انتخاباتی و رقابتی آن در دو انتخابات اخیر کشور، بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل می دهد.   

نویسندگان اثر، در آخرین بخش مقاله، تجربه برخی کشورهای توسعه یافته در اروپا و اقیانوسیه، کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه را نیز مورد توجه قرار داده و نسبت میان SMS با موضوعاتی نظیر انتخابات، جنبش های سیاسی و دموکراسی را به بحث و بررسی کشیده اند.واژگان کلیدی: سرویس پیام کوتاه، ایران، کارکرد گرایی، انتخابات، جنبش های سیاسی و دموکراسی

مقدمه  

  سرویس پیام کوتاه  یا SMS به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی، دارای کارکردهای گسترده ای در حوزه های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. امروزه سیستم پیام کوتاه به عنوان راهکاری تازه برای سرعت بخشیدن به امور روزمره – به طور جدی -  نظر طیف وسیعی از افراد جامعه، به ویژه جوانان و فعالان سیاسی را، به خود جلب کرده است.   

  سرویس پیام کوتاه را می توان به عنوان تحولی تازه در ابزارهای اطلاع رسانی به شمار آورد، که با توجه به ویژگی این سیتم، از جمله سرعت انتقال، تنوع مطالب و ارزان بودن آن، می تواند به راحتی در اختیار مخاطبان قرار گیرد. با توجه به امکان اطلاع رسانی گسترده ی این سیستم، کاربرد آن تنها محدود به امور اقتصادی و اداری نمی شود، بلکه وارد حوزه های دیگری از جمله عرصه سیاست نیز شده، حوزه های رسمی جامعه را به گونه ای جدی تحت تاثیر فرهنگ و فضای ویژه خود قرار داده است.

SMS در عمر کوتاه خود توانسته است به سادگی ساختارهای از پیش تعریف شده و مسلط جامعه را نادیده بگیرد و با وجود کارکردهای مثبت و عملی، در بعضی موارد، دچار کژکارکردی هایی نیز شده است تا جایی که کاربرد افراطی و گاه هنجارشکنانه و تخریبی SMS، موجب نگرانی نهادهای سیاسی و اجتماعی شده و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، را به عنوان متولی رسمی و دولتی این شبکه، به چاره اندیشی جدی در زمینه کنترل SMS، به ویژه در امور سیاسی واداشته است.   

در کشورهای در حال گذار به دموکراسی و در حال توسعه که تجربه بهره گیری از ابزارهای نوین ارتباطی را دیرهنگام یافته اند، SMS می تواند به عنوان یکی از راهکارهای برون رفت از محدودیت های سیاسی- اجتماعی به شمار آید. زیرا با توجه به سرعت انتقال آن، می تواند طیف وسیعی از افراد جامعه را مخاطب قرار دهد. 

   در ایران نیز با توجه به فضای سیاسی موجود و قوانین جاری- که ورود به بسیاری از حوزه های را بر نمی تابد- پیام های فرستاده شده می تواند بیانگر فرهنگ سیاسی و نشان دهنده خواسته های جامعه برای ایجاد دگرگونی در نهادهای سیاسی و اجتماعی باشد.    این نوشتار به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که : SMS به عنوان یک ابزار ارتباطی جدید دارای چه کارکردهای سیاسی- اجتماعی در سطح جهان و از جمله در ایران است.    در این پژوهش فرضیه نگارندگان این است که SMS، به عنوان ابزار اطلاع رسانی، علاوه بر داشتن کاربردهای گسترده در حوزه های گوناگون سیاسی- اجتماعی، دچار کژکارکردی هایی نیز شده است و این کژی ها در دراز مدت در چارچوب کارکردهای درست مستحیل و به حاشیه رانده خواهد شد.  

  مفروضات این مقاله عبارت است از :

1-    پذیرش SMS به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی و اطلاع رسانی و یک رسانه همگانی محدود؛

2-    تاثیرگذاری این وسیله در زندگی سیاسی- اجتماعی جامعه به ویژه جوانان الف )

 

مباحث نظری

1-    طرح دیدگاه هایی از منظر جامعه شناسی    ابزارهای ارتباطی در جامعه به عنوان وسایل و مکانیسم های اطلاع رسانی، اعمال قدرت، کنترل، مدیریت و نوآوری به شمار می رود. رسانه های همگانی در سطح جامعه، جایگاهی را اشغال کرده که از آن جایگاه به طور فزاینده ای مسایل و امور عمومی مطرح شده، بزرگ نمایی و یا کوچک نمایی می شود. ابزارهای ارتباطی از یک سو هنجارها و قواعد مربوط به خود را ابداع می کنند و توسعه می دهند، که این قواعد و هنجارها، حلقه های اتصال به جامعه و نهادهای اجتماعی محسوب می شود و از سوی دیگر، خود توسط جامعه تنظیم می شود و تحت نظارت قرار می گیرد.    پژوهشگران بسیاری با ارایه نظریاتی از دیدگاه جامعه شناسی سعی در تبیین و تشریح کارکردهای رسانه ها و چگونگی عملکرد آن ها در سطح جوامع داشته و برای نظریه ها، سه کارویژه؛ توصیف، تبیین و پیش بینی پدیده ها و رخدادها را منظور کرده اند. ما نیز از منظر نظریه کارکردگرایی به طرح و بررسی ابعاد مختلف SMS خواهیم پرداخت.

2-    نظریه کارکرد گرایی     در این نظریه جامعه به عنوان شبکه سازمان یافته ای از گروه های در حال همکاری است که به شیوه ای تقریبا منظم و منطبق بر مجموعه ای از قوانین و ارزش ها تلقی می شود که بیشتر اعضا در آن شریکند و به جامعه به عنوان نظامی ثابت و در عین حال متمایل به سمت تعادل نگریسته می شود. یعنی تمایل به حفظ سامانه ای که به شکل متوازن و هماهنگ عمل می کند.  در این نظریه هر گروه و یا نهاد، کارکرد خاصی دارد و سیستم، در مجموع به بقای خود ادامه خواهد داد.    این نظریه در پی بررسی چگونگی ساخته شدن الگوهای رفتاری نیز هست، زیرا الگوهای رفتاری زمانی شکل می گیرد که نظر کارکردی مفید باشد. بنابراین الگوها برای برآوردن نیازها سر برمی آورد و با تغییر نیازها، آن ها نیز از بین می رود.  جامعه و « کل ها »  و یا نظام های اجتماعی یکپارچه، هماهنگ و منسجم در نظر گرفته می شود؛ که در آن ها بخش های مختلف برای حفظ توازن، اجماع و نظم اجتماعی، به نحوی مطلوب عمل می کنند. به عبارت دیگر جوامع به ارگانیسم هایی می مانند که از نقطه نظر بخش های متشکل و یا زیر مجموعه های خودشان تحلیل می شود. همه این بخش های متشکل باید به گونه ای کارآمد عمل کنند تا تندرستی و بهزیستی این ارگانیسم حفظ شود.   

  بنیان کارکردگرایی بر این واقعیت استوار است که همه سنت ها و مناسبات و نهادهای اجتماعی، دوام و بقایشان به کار یا وظیفه ای بستگی دارد که در نظام اجتماعی یعنی « کل » بر عهده دارند. آنچه مطرح است فایده و سودمندی آن ها در کل نظام است؛ زیرا مبادله را تسهیل می کنند تا همه گروه های درگیر از آن بهره جویند. نهادهای موجود حتی اگر از دید اقتصادی سودمند نباشند، از جهات غیر اقتصادی سودمندند. یعنی در کل نظام دارای کار و وظیفه اند.     کارکرد دو حالت عمده پیدا می کند؛ یکی حالت مثبت و دیگری حالت منفی.    کارکرد مثبت : عملی است سودبخش که در جهت انسجام جامعه صورت گیرد. هنگامی می توان نتیجه کارکرد را مثبت دانست که در جهت استحکام و انسجام جامعه پیش رود. نهایت عمل و علاقه کارکردگراهای انسجامی این است که به انسجام جامعه و از آنجا به ثبات و همبستگی برسد.   

کارکرد منفی : اگر کارکرد منفی باشد، جامعه قطعا به طرف پریشی اجتماعی و ناپایداری پیش می رود.یعنی جامعه در حالت ناپایداری قرار می گیرد. کارکردگراها معتقدند در این شرایط دو حالت ممکن است پیش آید؛ شکل اول  این است که کارکرد منفی آن اندازه قدرتمند و قوی است که به طور جدی سیستم را دچار مشکل می کند و جامعه دچار حالت های آسیبی می شود؛ از این رو جامعه به انفجار کشیده می شود و حتی ممکن است از بین برود؛ این کارکرد منفی است. لیکن در عمل این طور نمی شود؛ زیرا جامعه دارای خصلت ترمیم پذیری است. بنابراین اگر کارکرد منفی به حالت ترمیم پذیری تبدیل شود، آن گاه نه تنها حیات جامعه را ابقا می کند، بلکه ممکن است جامعه را به طرف تکامل نیز بکشاند. پس کارکرد منفی از نظر کارکردگراها امری است ویرانگر و چون سیستم اجتماعی یک نظام حیاتی است، به هر شکل ممکن با کارکردهای منفی مبارزه خواهد کرد تا از طریق ترمیم پذیری، آن را به کارکرد مثبت تبدیل کند.    

در یک جمع بندی نهایی، می توان گفت تغییرات اجتماعی، تعادل و ثبات جامعه را از هم می پاشد. اما پس از هر تغییر جامعه به سرعت به تعادل جدیدی دست می یابد. اگر تغییر اجتماعی خاصی، نوعی تعادل موزون و سازگار ایجاد کند، به آن تغییر به عنوان عاملی که دارای کارکرد مثبت است، نگاه می شود. ولی اگر این تغییر باعث از بین رفتن تعادل گردد، دارای کارکرد منفی است و اگر این تغییر هیچ نوع تاثیری نداشته باشد، بدون کارکرد است.    لاسول نخستین جامعه شناسی بود که چارچوب مشخصی درباره کارکردهای متفاوت ارتباطات در جامعه به دست داد. فرض کلی تحلیل کارکردی بر این اصل استوار است که ارتباطات در جهت یکپارچگی، تداوم و نظم جامعه عمل می کند؛ هر چند کارکردگرایان به این نکته نیز واقف بودند که رسانه ها می توانند برای جامعه کارکرد بد هم داشته باشند.  

   سازوکارهایی که نقش وسایل ارتباطی را در جامعه معین می کند، در درجه اول نیازها و تقاضاهای اعضای جامعه است؛ چه به صورت فرد و چه به صورت مجموعه. با پاسخ گفتن به هر یک از تقاضاهای مجزا، به طور یکنواخت ابزارهای اطلاع رسانی به کل جامعه سود می رسانند.     این رویکرد فعالیت رسانه ها در جامعه را رفع نیازهایی چون تداوم، نظم، یکپارچگی، هدایت و سازگاری می داند. از این دیدگاه جامعه از عناصر مختلفی تشکیل شده که بر یکدیگر متکی است و به صورت یک نظام در محیط خود فعالیت می کند. و سایل ارتباطی یکی از عناصر زیر مجموعه نظام محسوب می شود. هر یک از این عناصر در کل نظام کارکرد ویژه ای را انجام می دهد و به گونه ای به رفع نیازهای آن می پردازد. زندگی اجتماعی سازمان یافته، نیاز به همکاری مداوم و مستمر بین بخش های مختلف آن در محیط اجتماعی دارد. این ابزارها بر اساس این رویکرد، بخش های مختلف نظام را به یکدیگر مرتبط می سازد و از این طریق نظم و یکپارچگی درونی نظام را تضمین کرده و ظرفیت پاسخگویی آن را در بحران ها بر اساس واقعیت ها افزایش می دهد.    مکانیسم هایی که بر اساس آن ها دستگاه های ارتباطی به جامعه کمک می رساند قبل از هر چیز تقاضاها و نیازهایی است که شهروندان چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی در جامعه احساس می کنند. با پاسخی که رسانه ها به هر یک از تقاضاها به طور جداگانه می دهند، جامعه نیز از فواید آن بهره مند می شود.  

   با توجه به مطالب ارایه شده، کارکردهای اصلی رسانه های همگانی و وسایل ارتباطی نوین در جامعه، عبارت است از :الف ) اطلاع رسانی-    اطلاعات لازم را درباره رخدادها و شرایط جامعه و جهان فراهم می سازند.-    به روابط قدرت اشاره می کنند-    تسهیل کننده نوآوری، سازگاری و پیشرفت هستند.ب ) ارتباط دهی -    توجیه کننده، تعبیرکننده و توصیه کننده درباره معانی رخدادها و اطلاعات هستند.-    کارکرد دو گانه در پشتیبانی و یا عدم پشتیبانی از اقتدار و ارزش های حاکم ایفا می کنند.-    جامعه پذیری را بر عهده دارند.-    عهده دار ایجاد هماهنگی بین فعالیت های پراکنده هستند.-    بعضا بنا کننده وفاق و گاه، چند دستگی و شقاق اند.-    تعیین کننده اولویت ها و اعلام کننده موقعیت ها هستند.ج ) تداوم بخشی-    تقویت بنیان های فرهنگی را بر عهده دارند.-    ادغام و حفظ ارزش های مشترک را در دستور کار خود دارند.د ) مفرح سازی-    فراهم کننده زمینه های سرگرمی و تفریح، انحراف ذهنی از مشکلات و ابزار تسکین فردی و اجتماعی اند-    کاهش دهنده تنش ها اجتماعی هستند.ه ) تحرک پذیری     وسایل ارتباطی ابزار مبارزه برای اهداف اجتماعی در حوزه های سیاسی، جنگ، توسعه اقتصادی، کار و بعضی مواقع مسایل مذهبی هستند. واقعیت آن است که پیشرفت و گسترش فناوری های جدید ارتباطی در سازماندهی و بسیج منابع، نقش تعیین کننده ایفا می کند. امکان ایجاد شبکه های ارتباطی با گسترش رسانه های عمومی و ابزارهای ارتباطی ، از گسترش راه ها و چاپ تا تلگراف ، تلفن، رادیو ، تلویزیون ، شبکه های رایانه ای و تلفن همراه افزایش یافته است و این ابزارهای ارتباطی، زمینه لازم را برای جنبش های جدید ایجاد کرده است تا پیام خود را سریع و آسان منتقل کنند. بنابراین می توان اظهار داشت که جنبش های نوین اجتماعی با بهره گیری از ابزارهای ارتباطی می توانند به ایجاد هویت های جدید اجتماعی، دانش و اطلاعات در سطح جوامع پرداخته و همانند ابزاری کارآمد در سازماندهی و انسجام بخشی به افکار عمومی ایفای نقش نمایند SMS؛ به مثابه ابزاری ارتباطیالف ) SMS چیست؟ ( مشخصات فنی )    شبکه های تلفن همراه را می توان از فناوری هایی محسوب کرد که در سال های اخیر رشد چشمگیری داشته است. این تکنولوژی به دارندگان تلفن همراه این اجازه را می دهد که از هر نقطه در محدوده های جغرافیایی مورد پشتیبانی، با سایر دستگاه های تلفن همراه و یا تلفن معمولی قرار گیرند. یکی از قابلیت هایی که در این شبکه ها فراهم آمده و مورد استقبال قرار گرفته؛ امکان مبادله پیام های متنی از طریق دستگاه های تلفن همراه است. این قابلیت ها که سرویس پیام کوتاه نام دارد، در سال 1991 میلادی وارد چرخه وسایل ارتباطی شده و در سال 1998 در جایگاه واقعی خود قرار گرفته است. موفقیتی که امروز برای این خدمت رسانی مشاهده می شود، به هیچ وجه در ابتدا قابل پیش بینی نبوده است.

اگر بپذیریم که هر نسلی از فناوری ها یک نقطه اوج دارد، SMS را می توان نقطه اوج نسل سوم پیام رسانی متنی دانست....     سیستم SMS از تنوع سرویس های بسیار مختلفی مانند پست الکترونیکی، فاکس و پیجر بهره می برد و سایر بسته های اطلاعاتی، مثل نرخ سهام، سودها، محاسبات بانکی، موجودی حساب ها و بسیاری از اطلاع رسانی های دیگر نیز توسط SMS قابل اجرا است. ب ) ویژگی های SMS     سرویس پیام کوتاه هم زمان از ویژگی های یک ابزار ارتباطی و نیز ابزار رسانه ای برخوردار است. از ویژگی های ارتباطی SMS می توان به سرعت بالا، ناهم زمانی ارتباط گوینده و مخاطب، ارتباط کوتاه، قابلیت فرستادن هم زمان برای همه افراد، ارزان بودن، نوشتار تصویری و قابلیت ذخیره سازی برای مدت طولانی اشاره کرد، که این ویژگی ها از آن یک ابزار ارتباطی متمایز ساخته است.  

   سیستم پیام کوتاه بر عکس تلفن ثابت، شرایط تطبیقی خوبی با زندگی ماشینی دارد. کوتاه بودن پیام، متناسب با شرایط زمانی و زندگی ماشینی عصر ما، به گونه ای است که افراد جامعه در این شرایط می خواهند در کوتاه ترین زمان مقصود خود را بیان کنند و از لحاظ ارتباطی، سرعت بیان SMS همانند خبر در لید است.     ادبیاتی که در سیستم پیام کوتاه استفاده می شود به خصوص در بین گروه های سنی پایین، ادبیات خاص، غیر رسمی و قابل تامل است و در مبادلات متن های SMS ادبیات متناقض به فراوانی دیده می شود. وجود تناقض باعث شده که SMS در بین جوانان گسترش پیدا کرده و از جذابیت و کشش بالایی برخوردار باشد. فراوانی این دایره لغوی، موجب ایجاد میل و علاقه بسیار در جوانان برای استفاده از این فناوری شده است.  SMS همچنین دارای ویژگی های رسانه ای و شامل مصادیق زیر است :1-    سرعت عمل2-    دسترسی دایم3-    فراگیری مخاطبان در میان تمام اقشار و لایه های اجتماعی4-    خصوصی ( غیر دولتی ) بودن5-    فردی بودن ( عمومی نبودن )    این ویژگی ها، SMS را به یک رسانه دلخواه تبدیل کرده است. اگر یکی از اساسی ترین وجوه یک رسانه را، وجه اطلاع رسانی آن بدانیم، در خواهیم یافت که به ویژه در مقاطعی معین و هم زمان با وقوع برخی حوادث سیاسی- اجتماعی، SMS کارکرد اطلاع رسانی خود را به بهترین وجه اجرا کرده است. پ )  کاربردهای SMS     یکی از بزرگترین کاربردهای SMS استفاده از آن به عنوان روشی برای اطلاع رسانی است. پیام کوتاه می تواند برای انتقال تمامی اطلاعاتی که از متن کوتاهی تشکیل شده، استفاده شود. اطلاعاتی نظیر اخبار ورزشی یا اطلاعات پرواز، اطلاعات هواشناسی، قیمت سهام، اطلاعات حساب های بانکی و تغییرات اخبار خبرگزاری ها، از جمله این کاربردها است. امروزه همچنین در مکاتبات از راه دور، SMS جایگزین مناسبی برای نامه پستی ( E-mail ) شده است.     از دیگر کاربردهای SMS می توان به تجارت الکترونیکی از طریق SMS اشاره کرد. با افزوده شدن قابلیت نوشتاری و خدمات پیام کوتاه به گوشی های تلفن همراه، این وسیله به عنوان ابزاری نیرومند در تجارت الکترونیکی نیز مطرح شده است.  همچنین فرستادن پیام کوتاه از راه شبکه جهانی ( web ) از جمله کاربردهای دیگر SMS است. یعنی افراد از هر جای دنیا می توانند SMS بفرستند و یا دریافت کنند.     یکی دیگر از کاربردهای SMS که از حدود چهار سال پیش در دنیا مطرح شده، استفاده از خدمت رسانی در شبکه های مختلف تلویزیونی و ماهواره ای است. موضوع پیام کوتاه در ارتباط با تلویزیون هنگامی مطرح می شود که برنامه ریزان یک شبکه تلویزیونی بخواهند برنامه های « اینتراکتیو » ( دو سویه ) ارایه دهند.  شبکه های تلویزیونی، به سه دلیل عمده تلاش می کنند برنامه ها و سیستم های خود را اینتر اکتیو کنند. 1- سودآور شدن برنامه ها، 2- افزایش تعداد بینندگان، 3- تاثیرپذیری بر افکار عمومیSMS در ایرانالف ) تاریخچه SMS در ایران    راه اندازی و بهره برداری از نخستین مرحله شبکه تلفن همراه در سطح کشور، در مرداد ماه سال 1377 فقط برای شهر تهران با استفاده از 24 ایستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی و با ظرفیت 9 هزار و 28 مشترک آغاز شد.  SMS نیز در ایران با تاخیر به بهره برداری رسید. در اواخر سال 1381 ( اوایل 2003 میلادی ) که در اکثر نقاط دنیا SMS به عنوان یک سرویس کاملا جاافتاده و پرکار مطرح بود، این خدمت رسانی در شبکه ایران راه اندازی شد. همان طور که خود شبکه تلفن همراه ده سال دیرتر وارد ایران شد، سرویس پیام کوتاه هم تقریبا ده سال بعد از ورود تلفن همراه به ایران، به مشترکان ارایه شد. در سال 1381 تعداد مشترکان SMS، 268 هزار نفر بود، همپای فراگیر شدن تلفن همراه، بر تعداد مشترکان افزوده شد. در حال حاضر تعداد مشترکان سرویس پیام کوتاه در کشور 289/385/15 نفر است. البته باید در کنار این تعدا 460 هزار مشترک تلفن همراه تالیا و یک میلیون مشترک ایرانسل را نیز در نظر گرفت. شرکت ارتباطات سیار همچنین پیش بینی می کند که شمار مشترکان در تابستان سال 1386 بالغ بر20 میلیون نفر خواهد رسید. ب ) کارکرد SMS در ایران    پیش از پرداختن به کارکردهای SMS در ایران، باید ابتدا ویژگی های SMS را مورد بررسی قرار دهیم تا با شناخت این ویژگی ها، درک روشن تری از کاربردهای این ابزار نوین ارتباطی به دست آوریم.  

از ویژگی های قابل تامل کاربردی SMS در ایران، می توان به جایگزینی بسیاری از تعاملات درون گروهی و دستاویز قرار دادن این سیستم مخابراتی به جای مراودات رودررو و چهره به چهره اشاره کرد. فضای آزاد SMS برای مخاطبان نوعی قدرت نمایی شخصی را به وجود آورده که باعث علاقمندی هر چه بیشتر مردم به این پدیده شده است.    عمده ترین مصرف کنندگان سامانه پیام کوتاه در ایران ، جوانان هستند که با توجه به جذابیت های فنی آن و نیز نبود و یا کمبود بسیاری از امکانات اولیه برای پر کردن اوقات فراغت، ترجیح می دهند با فرستادن و دریافت تازه ترین شوخی ها، لطیفه ها و قصه های کوتاه که گاه رنگ و بوی سیاسی نیز به خود می گیرد، اوقات فراغت خود را بگذرانند. بر اساس آمار شرکت ارتباطات سیار، در حال حاضر روزانه 40 میلیون SMS در کشور مبادله می شود. در مورد سال های گذشته، اطلاعات موجود حکایت از آن دارد که از 29 اسفند 1383 تا 13 فروردین 1384 روی هم رفته 59 میلیون و 700 هزار پیام کوتاه فرستاده شده بود. در نوروز سال 1384 داد و ستد SMS به مرز 50 میلیون رسید. در سال 1385 شمار 339 میلیون و 900 هزار پیام کوتاه فرستاده شد.

تبادل 118 میلیون و 200 هزار پیام کوتاه در نخستین روز سال نو ( 1386 ) در شبکه ارتباطات سیار، موجب شد رکورد تبادل SMS در کشور شکسته شود. رکورد قبلی ناظر بر فرستادن 72 میلیون SMS در روز عید غدیر  ( 18/10/1385 ) و 71 میلیون در روز قبل از آن بود. همچنین رکورد پیشین ترافیک روزانه تبادل SMS در کشور با 58 میلیون پیام در روز 30 آذر ماه ( 1385 ) ثبت شده است. در حال حاضر سرانه بهره گیری از سرویس پیام کوتاه برای هر ایرانی، 2 تا 3/2 پیام در روز است. این در حالی است که این میانگین در دیگر نقاط جهان به 1 تا 5/1 پیام در روز می رسد و نکته جالب آن که اوج زمان مبادله پیام های کوتاه از ساعت 22 تا یک بامداد است. این حجم فزاینده SMS حاکی از محبوبیت وجهه کاربردی آن در ایران است. دلایل محبوبیت این فناوری نوین نزد ایرانیان عبارت است از :1-    دلیل اقتصادی    اولین دلیل به کارگیری فراوان SMS مقرون به صرفه بودن تعرفه آن در مقایسه با تعرفه مکالمه تلفنی است. در حال حاضر هزینه فرستادن هر SMS برابر با 30 درصد یک دقیقه مکالمه ( معادل 144 ریال در مقابل 447 ریال هزینه مکالمه موبایل برای 10 پالس در دقیقه ) است. 2-    وجود محدودیت های مطبوعاتی و رسانه ای    ارایه برنامه های جهت دار و یک سویه از سوی رسانه های دولتی و اعمال کنترل و فیلترینگ بر رسانه های غیر دولتی، فضای تبادل آرا و نظریات را در جامعه تا حد زیادی محدود کرده و در عمل رسانه های آزاد و مستقل، اعم از رادیو و تلویزیون، ماهواره، مطبوعات و اینترنت و ... را در تنگنا قرار داده، به طوری که جوانان برای ابراز عقاید و نظریات خود، به دنبال بدیلی نوین هستند. پیام کوتاه از آن جهت که نقش رسانه ای نیز بازی می کند و در ایفای این نقش از آزادی عمل برخوردار است، مورد توجه و محبوبیت جوانان قرار گرفته است. 3-    امنیت نسبی فضای پیام کوتاه    اعمال کنترل شدید بر رسانه ها موجب رخت بربستن امنیت از عرصه کار رسانه ای شده و کار فراوان رسانه ها، همواره در معرض انواع مخاطرت قرار می گیرد. ناشناس بودن هویت تولیدکننده پیام در فضای پیام کوتاه، به او مصونیت نسبی می بخشد. به عبارت دیگر امنیت در فضای رسانه ای پیام کوتاه، هنوز به طور جدی مورد تهدید قرار نگرفته است. این آزادی عمل، به فرستندگان SMS اطمینان می بخشد که با امنیت خاطر پیام هایی بفرستند که بیان آن در سایر رسانه ها مقدور نیست.4-    نیاز روحی جامعه به تفریح و تفنن    طنز و فکاهی نقشی مهم در ایجاد تمدد اعصاب و روان، به ویژه در خلال امور روزمره دارد.پیام های کوتاه به خاطر ایجاد زنگ تفریحی کوتاه در بین کارهای روزانه طرفداران فراوانی دارد. فرستادن لطیفه بیشترین کاربرد SMS در ایران است. عمده ترین دغدغه های اجتماعی، محدودیت ها و یا تابوهای موجود در جامعه با بیانی لطیف مورد نقد قرار می گیرند. به عبارتی دیگر طنز این اجازه را به افراد می دهد که به صورت کم و بیش صریح، از وضع سیاسی- اجتماعی کشور انتقاد کنند. نقد اجتماعی با زبانی کنایی، طنزآلود و ظریف که بخشی از سنت شفاهی مردم ایران را تشکیل می دهد و ریشه در فرهنگ و ادبیات ایران زمین دارد، در نبودن و یا ضعف احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و ابزارهای رسانه ای و اطلاع رسانی، در SMS ها تبلور یافته و به صورت گسترده به اقشار و گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی انتقال می یابد. SMS ها گونه ای ادبیات ویژه را در ایران گسترش داده، قواعد کلامی را شکسته و وارد حوزه دیگری از کلام شده است که در مواردی هم تنش ها و تعارضات فرهنگی پدید می آورد و آن هم زمانی است که تابوهای جامعه به سخره کشیده می شود یا پیام های زشت و جدایی افکنانه قومی، نژادی، زبانی و جنسیتی مبادله می شود.  به همین دلیل، بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حدود 50 درصد SMS ها در ایران سرگرمی و لطیفه است. به عبارت دیگر از بین 40 میلیون SMS روزانه، حدود 20 میلیون آن ها به طنز، لطیفه و نکته گویی اختصاص یافته است. گر چه بر طبق نظر سنجی های مشارکتی انجام شده از سوی نگارندگان این مقاله از طبقات و اقشار مختلف، به تازگی درصد SMS های طنز از 50 درصد به 30 تا 35 درصد کاهش یافته و این روند نزولی همچنان ادامه دارد و SMS ها به کارکردهای واقعی خود نزدیک تر شده است.    یکی از ویژگی های این سیستم نوین ارتباطی در ایران، زبان خاصی است که در SMS ها به کار می رود. بحث از زبان SMS را از دو منظر می توان مورد توجه قرار داد : 1- به لحاظ نوشتاری 2- از جنبه ادبی.    به لحاظ نوشتاری، SMS ها به سه طریق انگلیسی، فنگلیش و فارسی فرستاده می شود. از آنجا که فناوری SMS بر اساس زبان انگلیسی تعبیه شده، طبعا به کارگیری آن با این زبان بدون هر گونه مشکلی است.اما از آن رو که گروهی از ایرانیان آمادگی ارتباط به وسیله این زبان را ندارند، از روش دیگری استفاده کرده اند. در این روش از حروف انگلیسی و واژگان یا کلمات فارسی استفاده می شود که به آن اصطلاحا فنگلیشی یا پینگلیشی می گویند. البته با گذشت زمان و با ظهور موبایل هایی که با زبان فارسی سازگار است، این مشکل نیز رفع شده و در حال حاضر بسیاری از SMS ها به زبان فارسی نگاشته می شود.  از زمانی که امکان فرستادن SMS تصویری نیز فراهم شده، شاید بتوان آن را زبان چهارم SMS دانست.  

   به لحاظ ادبی یکسری خصوصیات زبانی در میان بیشتر SMS ها مشترک است :-    زبان SMS، زبان طنز است. از پیام های کوتاه اخلاقی، اطلاع رسانی، مذهبی و ادبی که بگذریم، در سایر انواع SMS ها، این تنها زبان طنز است که به رسمیت شناخته می شود. -    زبان SMS زبان ایجاز و اختصار است.-    زبان SMS زبان محاوره ای است. از برخی گونه های خاص مانند SMS رمانتیک و ادبی که بگذریم، سایر موارد زبانی عامیانه و غیر ادبی دارد که به گفتار نزدیک تر است تا به نوشتار.-    زبان SMS زبان گوشه و کنایه است. بسیاری از پیام ها در لفافه و غیر صریح بیان می شود. این امر ریشه در خصلت کنایه گویی و فرار از صراحت لهجه ما ایرانیان دارد.    بعد از بیان ویژگی های SMS در ایران، کارکردهای آن را می توان چنین برشمرد :

1-    کارکرد پیام رسانی    پیام رسانی همان کارکرد اولیه و ذاتی SMS است که در همه جای دنیا یکسان است و از آن به سرویس پیام کوتاه یاد می شود. تفاوت SMS با مکالمه تلفنی در آن است که اولی به نحو نوشتاری است و در موقعیت های بسیاری که امکان مکالمه تلفنی وجود ندارد، به خوبی نقش آن را نمایندگی می کند. این کارکرد از آن رو در ایران مورد اقبال است که در بسیاری از مواقع، خصوصا در ساعات کاری روز، شبکه مخابراتی کشور از ارایه ارتباط تلفنی با موبایل ناتوان است و به اصطلاح خط دهی  موبایل با مشکل روبرو است.

2-    ایجاد ارتباط انسانی    زندگی در دورانی که عصر مدرنیسم و صنعت نام گرفته و در اجتماعی که دوران گذار خود را می پیماید، آثاری دارد که یکی از آن ها قربانی شدن روابط انسانی است. ایران و به ویژه تهران که در حال حاضر در چنین شرایطی قرار دارد، نیازمند یافتن جایگزین هایی برای شیوه های سنتی تر روابط انسانی است.بنابراین SMS ها بخشی از این بار اخلاقی را به دوش می کشند. چه بسیار SMS ها که موجب شکل گرفتن رابطه ای تازه میان دو نفر می شوند.

3-    ایجاد تفنن و سرگرمی و تولید انبوه طنز    تجربه تلخ هشت سال جنگ، فشار بار دوران سازندگی، مشکلات بی شمار مالی و اقتصادی جاری و چند پیشه بودن بسیاری از افراد باعث شده است تا جامعه به لحاظ روحی سخت نیازمند تفریح و تفنن باشد. از آنجا که رسانه های عمومی به خوبی این نیاز جامعه را برآورده نمی کنند، SMS ها به عنوان رسانه ای جایگزین یا مکمل، در تکرار هر روزه خود، کارکردی سخت شادی آفرین پیدا کرده اند. ایجاد تفنن و سرگرمی نیازمند انبوهی از فکاهی های جدید است، SMS ها به ویژه با دستمایه قرار دادن امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عرفی و ... هر روز نو می شوند.

4-    کارکرد تبلیغاتی    این کارکرد بیشتر مورد استفاده کارخانه ها، بانک ها، برخی ادارات و مراکز دولتی، سازمان صدا و سیما و برخی مراکز دینی قرار می گیرد، که در جهت تبلیغ کالاها یا خدمات خود از آن بهره می برند. گر چه همواره بهره برداری از پیام کوتاه، بحث های حقوقی بی شماری مبنی بر تجاوز به حریم خصوصی افراد را به همراه داشته است، اما نکته جالب توجه آن که به رغم اعلام شرکت ارتباطات سیار برای جلوگیری از فرستادن این گونه SMS ها برای کسانی که مایل به دریافت آن نباشند، در طول یک سال گذشته تنها 3561 نفر از بالغ بر 5 میلیون و 800 هزار مشترک درخواست عدم دریافت این گونه پیام ها را داده اند.5-    کارکرد رسانه ای    مخاطبان رسانه ها دارای علایق خاصی هستند که در انتخاب رسانه مطلوب، نقش اساسی ایفا می کند. به عبارت دیگر مخاطبان در پی آن هستند که آنچه را از جنس علایق شان است، در رسانه ها بیابند. با توجه به این اصل، آنچه در مورد رسانه های موجود در ایران مشهود است. برآورده نشدن خواست و علایق مخاطبان و نوعی بی توجهی به سلیقه آنان و رویکرد اطلاع رسانی قطره چکانی، موجب شده تا در این میان، SMS با توجه به ویژگی های منحصر به فردش، نقش بدیل را بر عهده گیرد.6-    ایجاد شبکه های اجتماعی مجازی    شبکه های اجتماعی، بافت های جامعه است که به وسیله تارهای نامرعی ارتباطات اجتماعی به هم تنیده شده. یکی از کارکردهای مهم SMS آن است که با برقراری ارتباط با دیگران موجب تقویت یک شبکه اجتماعی و یا ایجاد شبکه جدیدی می شود. البته شبکه تازه تاسیس، ممکن است ناپایدار و کم دوام، یا پایا و با دوام باشد. در حال حاضر بسیاری از افراد در اتاق های گفتگو ( Chat-Rooms ) و یا وبلاگ ها، شماره موبایل خود را به دیگران می دهند و از آنان در خواست می کنند که SMS های جدید را برایشان بفرستند. همان طور که مراجعه کنندگان و یادداشت نویسان یک وبلاگ یا اتاق گفتگو، گاه یک شبکه اجتماعی را تشکیل می دهند، مبادله کنندگان SMS نیز می توانند یک شبکه اجتماعی مجازی ایجاد کنند. شبکه اجتماعی بسته به موضوع ارتباط اعضاء می تواند سیاسی، اجتماعی، مذهبی، ادبی و ... باشد. با تشکیل این شبکه ها می توان کارکردهای خاصی را نیز از آن ها انتظار داشت. این شبکه ها دارای ظرفیتی بالا است و قادر است پیامی را در زمانی بسیار کوتاه در سراسر کشور و در میان لایه های مختلف مردم پخش کند. جهت اطلاع از متن کامل مقاله به ویژه مباحث مربوط به تجربیات جهانی در بهره گیری از سرویس پیام کوتاه و از جمله تجربیات انتخاباتی در کشورهای توسعه یافته، جنبش های سیاسی در شرق آسیا، دموکراسی سازی در خاورمیانه و نیز ارجاعات درون متنی و لیست کامل منابع ر. ک به: اطلاعات سیاسی - اقتصادی، سال بیست و دوم، شماره 246 - 245، بهمن و اسفند 1386: 221 - 202