فراترکیب اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی

مقاله

فراترکیب اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی؛

مطالعه موردی انتخابات ریاست جمهوری 1400_1376

مجتبی میری

مجتبی مقصودی (نویسنده مسئول)

حجت الله درویش پور

نشریه مطالعات جامعه شناسی ، سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 62، بهار 1403)

 

چکیده:

        مشارکت سیاسی و روند روبه رشد آن در کشورها و نظر به اهمیت اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ، از دهه های گذشته مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام شده؛ اما مطالعات حول یک سوال مشترک، غالبا نتایج ناهمسویی را داشته اند. با توجه به کتب و مقالات متعدد و بهره گیری از روش های مختلف پژوهشی در زمینه مشارکت سیاسی- انتخاباتی و اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر آن، تاکنون نگاه فراترکیبی نسبت به این مساله صورت نگرفته است هدف این پژوهش با نگاه فراترکیب، بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه عوامل موثر بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران به منظور کشف نتیجه ای منسجم از یاقته های پژوهشی آنهاست.

        روش پژوهش حاضر از نوع فراترکیب و با نگاهی جامع و کلی مطالعات علمی _ پژوهشی انجام شده در بازه زمانی 1400_1376 در زمینه اثر گذاری شکاف های اجتماعی _ اقتصادی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ایران می باشد . حجم نمونه 35 مقاله و با توجه به کیفیت مقاله، علمی _ پژوهشی بودن و ارتباط آن با موضوع شکاف های اجتماعی و مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری انتخاب شده اند. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که شاخص های اجتماعی _ اقتصادی (منزلت،پایگاه اجتماعی، موقعیت اجتماعی، طبقه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تحصیلات، شغل، درآمد، کسب زندگی بهتر، مسائل اقتصادی، طبقه متوسط، فشار اجتماعی، مرکز_پیرامون، توزیع عادلانه ثروت، فاصله طبقاتی و محرومیت) با فراوانی 15 نسبت به دیگر شکافهای اجتماعی اثر گذاری بیشتری بر مشارکت سیاسی انتخاباتی داشته اند.

کلیدواژگان:مشارکت سیاسی ، انتخابات ، شکافهای اجتماعی ، فراترکیب

 

 

 

رویکردی متفاوت نسبت به دو تابعیتی ها

 

مقاله

طیف سنجی رویکردهای موجود نسبت به ایرانیان دو تابعیتی

و مسئولیت دولت در قبال آنها

 

مهسا شاه محمدی  

مجتبی مقصودی (نویسنده مسئول) 

 محمدعلی خسروی 

 نادر هوشمندیار 

فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست،  انتشار آنلاین از تاریخ 04 دی 1402

https://doi.org/10.22054/qpss.2023.74375.3258

چکیده

         دو تابعیتی‌ها از مباحثی است که سالهاست به مسئله‌ای بعضا چالش برانگیز در جمهوری اسلامی ایران مبدل شده است. در این پژوهش با روش کیفی و با تکیه بر اصل مسئولیت دولت‌ها تلاش داریم تا به ارزیابی آسیب شناسانه رویکردهای موجود در قبال ایرانیان دو تابعیتی اقدام نماییم.

        پرسش اصلی آن است که «رویکردهای موجود نسبت به ایرانیان دوتابعیتی کدامند و مسئولیت دولت‌ها در قبال‌ آنها چیست؟» فرضیه اصلی نیز «غالب شدن دیدگاه‌‌ صرفا تهدید محور و یا صرفا فرصت محور طی چند دهه اخیر در میان دولت‌ها به جای تدوین سیاست‌های میانه‌رو در کنار پیچیده‌تر ساختن مسئله ایرانیان دو تابعیتی و حتی فاصله گرفتن بیشتر ایرانیان خارج از کشور از وطن، هزینه‌های بسیاری را برای منافع ملی ایران رقم زده است» می‌باشد. در ادامه نیز این امر مورد بررسی قرار می‌گیرد که با توجه به مسئولیت دولت‌ها در اموری همچون پیگیری و حفظ حقوق اتباعشان در داخل و خارج از کشور، فراهم سازی زمینه‌های لازم جهت فعالیت اجتماعی و اقتصادی تمامی اتباع ایرانی و.... ایجاد تعادل میان دیدگاه منفی و مثبت مسئولان از یک سو و ایجاد جاذبه‌های اعتماد ساز در میان دو تابعیتی‌ها از سوی دیگر می‌تواند زمینه‌ساز الگوی بهینه حل و فصل معضل ایرانیان دو تابعیتی گردد.

کلیدواژه‌ها:  تابعیت، دوتابعیتی، مهاجرت، مسئولیت دولتها،  ایرانیان خارج از کشور

 

فراخوان مقاله پژوهشنامه علوم سیاسی در سال 1403

 

به نام خدا

فراخوان مقاله پژوهشنامه علوم سیاسی

اولویت ها و موضوع های پیشنهادی برای تدوین مقاله علمی- پژوهشی در سال 1403

 

فرهیخته‌ گرامی

    فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهشنامه علوم سیاسی از پژوهشگران ارجمند برای ارائه‌ی مقاله های وزین خود به این فصلنامه دعوت به عمل می آورد. پژوهشنامه علوم سیاسی پذیرای نوشتارهای استوار بر «اصالت»، «نوآوری و تولید دانش»، «ارتقاء دانش سیاست به‌ویژه دانش و بینش بومی»و با «رویکرد حلّ مسائل موجود ایران» است.

     از این‌رو، ضمن استقبال از ایده های نو و خلاقانه، برخی اولویت‌ها و موضوع‌های پیشنهادی، برای تدوین مقاله در پژوهشنامه علوم سیاسی، به شرح زیر اعلام می‌شود:

 

-       آسیب شناسی توسعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران

-       آسیب شناسی سیاسی دلایل ناکارآمدی سیاستگذاری توسعه اقتصادی مناطق مرزی در ایران

-       آسیب شناسی سیاستگذاری ج. ا. ایران در ساماندهی کولبران و بدوکی ها

-       آسیب شناسی گفتمان انقلاب اسلامی و ارزشهای دنیای مدرن؛ حقوق بشر، صلح، همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز

-       آسیب شناسی رویکرد سیاست خارجی ج. ا. ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی

-       آسیب شناسی سیاسی تعدّد مراکز تصمیم گیری و مشکل مسئولیت پذیری و پاسخگویی در ج. ا. ایران

-       آسیب شناسی نقش مسئولین محلی (استانداران و فرمانداران) در اجرای سیاست های دولت در ج. ا. ایران

-       آسیب شناسی سیاست های کلی نظام در حوزه انسجام اجتماعی، هویت و همبستگی ملی

-       آسیب شناسی پدیده بی تفاوتی سیاسی در ایران کنونی

-       آسیب شناسی سیاست های حجاب در ج. ا. ایران

-       آینده پژوهی و نیاز سنجی گفتمانی در ایران

-       آینده پژوهی جنبش های سیاسی- اجتماعی در ایران

-       آینده پژوهی و بایسته های سیاسی ایران توسعه یافته در 1420

-       ارزیابی و دورنمای هیدروپولیتیک ایران؛ چشم اندازها و پیامدهای سیاسی تغییرات اقلیمی

-       ارزیابی دلایل سیاسی نهضت سند نویسی های راهبردی و عدم توفیق آن در ایران

-       بررسی دلایل سیاسی- اجتماعی مقاومت اجتماعی در برابر سیاست های جمعیتی ج. ا. ایران

-       تکاپوها، وضعیت سنجی و آینده نگاری کارکردهای طبقه متوسط سنتی و جدید در تحولات سیاسی ایران

       - توسعه تکنولوژیک، هوش مصنوعی و سیاست ورزی در ایران

-       جایگاه نشاط سیاسی- اجتماعی در ایران در نظام سیاستگذاری و اجرایی کشور

-       جریان شناسی کنشگران صلح و مصالحه سیاسی در ج. ا. ایران

-       جریان شناسی و بررسی تعاملات و تقابلات مطبوعات سیاسی مکتوب، رسانه ها، شبکه های اجتماعی و ماهواره ای داخل و خارج کشوردر موضوعات مهم

-       چشم انداز ابر چالش های سیاسی در ایران

-       چشم انداز تعاملات قوا در ج. ا. ایران

-       خود تحریمی ها و تأثیر آن بر وضعیت توسعه سیاسی در ایران

-       دلایل شکست سند چشم انداز 20 ساله در ایران؛ درس هایی برای آینده

-       دولت و نهاد دانشگاه در ج. ا. ایران

-       زنان و سیاست ورزی در ج. ا. ایران؛ موفقیت ها و ناکامی ها

-       ظرفیت ها و چالش های حقوق شهروندی در ج. ا. ایران

-       مسائل و سیاست های کارگری در ج. ا. ایران

-       مسأله دوتابعیتی ها؛ از رویکرد توطئه انگارانه تا رویکرد فرصت محور در چشم انداز تطبیقی

-       مسأله مهاجرت در ایران؛ بررسی سیاست های ج. ا. ایران در ایجاد شرایط بازگشت مهاجران به وطن

-       نحوه مواجهه ج. ا. ایران با مناسبت های ملی و مذهبی؛ آسیب شناسی و راهکارها 

-      نقش و جایگاه دولت، طبقات و نیروهای اجتماعی در توسعه سیاسی (دولت توسعه گرا، احزاب، نهادهای مدنی، نخبگان توسعه خواه، روشنفکران، روحانیت، سبلیرتی ها)

-       نهاد دولت و سیاست های اجتماعی در پسا ناآرامی های سال 1401

-       نهاد دولت، بایسته های کارآمدی و سیاست ورزی در ایران

-       وضعیت سنجی وزن و تأثیر آراء مردم بر سرنوشت خویش در ج. ا. ایران

-       وضعیت سنجی کمّی و کیفی شکاف های دولت و ملت در ایران و راهکارهای ترمیم آن

-       وضعیت سنجی تأثیرگذاری سیاستگذاری های محرومیت زدایی در ج. ا. ایران

-       وضعیت سنجی و آسیب شناسی سیاسی نیروها، اقشار و طبقات اجتماعی در ایران کنونی

-       وضعیت سنجی، بررسی تطبیقی و آسیب شناسی سیاسی بازارهای مالی(بورس) در ایران کنونی

-       وضعیت سنجی نسبت توسعه سیاسی و فساد در ایران

-       وضعیت سنجی کیفیت حکمرانی در ایران (پیشران ها، بازدارنده ها و چشم اندازها)

-       وضعیت سنجی و آینده نگاری رشته علوم سیاسی در ایران

-     مطالعات تطبیقی (بررسی هریک از محورهای اعلامی بصورت مقایسه ای با دیگر کشورها با هدف آگاهی، ارائه چشم انداز و پیشنهادات راهبردی)

 

 

با سپاس

دبیرخانه پژوهشنامه علوم سیاسی

https://www.ipsajournal.ir

 

همایش بین المللی مکتب ایرانی صلح

 

فراخوان مقاله

هشتمین همایش سالانه انجمن علمی مطالعات صلح ایران (١٤٠٣)

همایش بین المللی مکتب ایرانی صلح

 

محورهای پیشنهادی

ـ امکان سنجی و آینده پژوهی تحقق صلح بر مبنای فرهنگ و مکتب ایرانی صلح

- تاملات نظری در باب مکتب ایرانی صلح بر مبنای ادبیات و فولکلور ایرانشهری

- مطالعات و مبانی اخلاقی، الهیاتی، کلامی، عرفانی، فلسفی و هستی شناختی صلح در ادیان و مذاهب مختلف در حوزه تمدنی ایران

- مطالعات و مبانی صلح در هنر و معماری ایرانشهری

- تحقق صلح در تجربه های زیسته مردمان ایرانشهر

- سیاست ورزی ایرانی از خلال مکتب ایرانی صلح؛ گذشته، حال و آینده

- بررسی مکتب ایرانی صلح در رشته های مختلف علوم انسانی

- نظریه پردازی، مدلسازی و طرح گفتمانی مکتب ایرانی صلح

-راه های بهره گیری از فناوری های پیشرفته در برساختن مکتب ایرانی صلح

- و دیگر موضوعات و عناوین مرتبط با مکتب ایرانی صلح

 

نشانی:

[e-mail]

 

ناهمترازی قدرت سیاسی - اجتماعی زنان در جمهوری اسلامی

سخنرانی دکتر مجتبی مقصودی با عنوان

 

ناهمترازی قدرت سیاسی - اجتماعی زنان در جمهوری اسلامی؛

در پرتو بررسی از جا ماندگی و بدکارکردی نظام سیاستگذاری

 

در

📤 دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات زنان:

سیاستگذاری جنسیتی و قدرت زنان: ادغام اجتماعی و برقراری عدالت

هفدهم تیر ماه ۱۴۰۳

فرهنگسرای اندیشه

 

«مجتبی مقصودی» عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و بنیانگذار انجمن علمی مطالعات صلح نیز در سخنرانی خود با عنوان «ناهمترازی قدرت سیاسی _ اجتماعی زنان در جمهوری اسلامی؛ در پرتو بررسی از جاماندگی و بدکارکردی نظام سیاستگذاری» گفت: مسائل زنان در سطح جهان و ایران در دهه‌های اخیر بیش از پیش در دستور بررسی و کنکاش محافل دانشگاهی، تحلیل‌گران حوزه عمومی و رسانه‌ها قرار گرفته است.

وی افزود: یکی از ابعاد به شدت چالشی، بررسی و وضعیت‌سنجی جایگاه و سهم زنان در هرم قدرت سیاسی اعم از نهادهای حاکمیتی، قوه مجریه، مقننه، قضائیه و مدیریت‌های کلان است که به انتشار ده‌ها اثر منجرشده و این در حالی است که در حوزه‌های عمومی در بسیاری از موارد زنان همدوش و همتراز مردان به فعالیت‌های اجتماعی و مدنی مشغول هستند. در ایران نیز با وجود جایگاه قابل اعتنای زنان در حوزه‌های اجتماعی و در ساحت‌های عمومی و مدنی، زنان کشورمان در دهه‌های اخیر در حوزه‌های سیاسی و بویژه هرم قدرت سیاسی، گاهی از جایگاه درجه دوم و چندم برخوردار بوده و در مواردی به رسمیت شناخته نشده و نقش حاشیه‌ای ایفا می‌کنند.

نظام سیاست‌گذاری کشور زمینه‌ساز تبعیض است

یافته ها

1-         در حالی که زنان با توجه به ظرفیت ها و توانمندی های فردی در سطوح اجتماعی از شأن و منزلت مناسب تری برخوردار بوده و عامل جنسیت کمتر مانعی برای در فعالیت های حوزه اجتماعی، عمومی و مدنی محسوب می شود؛ در سطوح حکومتی و حاکمیتی با ورود نظام سیاستگذاری به عرصه تنظیم گری مناسبات، اعوجات و موانع حضور زنان در قدرت سیاسی آغاز می شود.

2-         دومین ادعای مقاله این است که نظام سیاستگذاری کشور بجای رعایت عدالت جنسیتی، خود زمینه ساز تبعیض در این حوزه است. این رویکرد تبعیض گونه متأثر ازجا ماندگی هستی شناسانه و معرفت شناسانه مسئولین در قدرت، و نیز بدکارکردی ساختاری و روشی مبتنی بر منافع گروه های ذینفع است که مسئولان آن با نفی، تردید و بهانه تراشی در حقوق شهروندی، حضور زنان را در عرصه های قدرت برنتایبده و منابع کمیاب را دور از دسترس بخش های قابل توجهی از جامعه و به ویژه زنان قرار داده است؛ بدین ترتیب و عملا ناهمترازی قدرت سیاسی - اجتماعی زنان در جمهوری اسلامی را دامن زده و تشدید کرده است.

3-         ناهمترازی قدرت سیاسی - اجتماعی زنان در سال های اخیر تشدید گردیده است و زنان جامعه ایران برخی جایگاه های قبلی را با توجه به نگاه مردانه و ایدئولوژی تبعیضی پشتوانه آن از دست داده اند و این در حالی است که در حوزه نهادهای مدنی و ارتباطات اجتماعی به واسطه مشارکت در جنبش های اجتماعی حق طلبانه جایگاه قابل احترام تری یافته اند

نهاد دولت و مسئولیت گسترش ناصلح در ایران

 

نهاد دولت و مسئولیت گسترش ناصلح در ایران

مجتبی مقصودی

منتشره در کتاب "صلح ایرانی در جستجوی مسیرهای صلح در ایران امروز" به همت دکتر نعمت الله فاضلی

تهران، نشر همرخ نگاشت با همکاری انجمن علمی مطالعات صلح ایران، بهار 1403، صص 135- 152

چکیده

      گسترش و تعمیق زمینه و زمانه ناصلح در ایران کنونی بیش از هر عامل دیگری و خلاف آمد روزگار متأثر از نهاد دولت است، دولتی که منطقا می بایست متولی و الگوی صلح مثبت و فراگیر و متوازن نه تنها در جامعه ایران، بلکه در سطح منطقه و جهان باشد.

        واقعیت ناصلح در ایران ناظر بر وضعیت رقت برانگیز و رو به خرابی مستمر در اکثر حوزه های مُلک و مملکتداری چون ساختار و عملکرد دولت و کارگزاران رسمی، نحوه توزیع و تخصیص منابع، جریان آزاد اطلاعات، روابط با کشورهای همسایه و جهان، سطح سرمایه انسانی و اجتماعی، وضعیت حقوق شهروندی، سلامت محیط کسب و کار و سطح اشتغال، شفافیت و فساد، بهداشت و درمان، آموزش، محیط زیست، نشاط اجتماعی و امید به آینده است که نه تنها موجبات نارضایتی، بلکه آشفتگی عینی و ذهنی اکثریت جامعه را فراهم آورده است که هر یک از اقشار و گروه های اجتماعی بسته به امکانات و گریزگاه ها بدنبال کنار آمدن و یا فرار و خلاصی از این وضعیت اند.

        این مقاله با تأکید بر نقش مسلط نهاد دولت، به استناد گزاره ها و فکت های قابل اعتناء بر این نکته پای می فشارد که در دوران معاصر، دولت مدرن در ایران علیرغم برخی اعوجاجات تاریخی و بدکارکردی ها در حوزه  توسعه سیاسی، در مابقی ابعاد روندی رو به جلو را تجربه می کرده است؛ ولی در چند دهه اخیر این اعوجاجات و بدکارکردی علاوه بر حوزه سیاسی به همه بخش ها و حتی کوچکترین بخش هایی که دولت در آن ورود دارد یا ورود پیدا کرده است سرایت یافته و این بخش ها و قسمت ها را از درون و بیرون دچار نابسامانی و حتی اضمحلال کرده است. به عبارتی؛ در چند دهه اخیر به صرافت و فراست دریافته ایم که ورود و مداخله دولت در هر موضوع ساده ای آن را به مسأله و معضلی تبدیل کرده است.

       واقعیت آن است که نهاد دولت در ایران که منطقا پسوند "مدرن" را هم با خود یدک می کشد و بخش اعظم امکانات و منابع را در اختیار دارد و به ویژه در نیم قرن اخیر از درآمدهای نفتی بصورت گسترده بهره مند گردیده است در روندی رو به تزاید از ایفاء به مسئولیت ها و وظایف ذاتی خود و از جمله برقراری صلح مثبت در قبال جامعه ملی بازمانده و حتی در گذر زمان از پذیرش مسئولیت و وظایف نه تنها ثانویه، بلکه مسئولیت ها و وظایف اولیه و ذاتی خود سرباز می زند و متاسفانه به دلایلی که شرح جداگانه ای می طلبد این نهاد نیازی به پاسخگویی هم احساس نمی کند.

       واقع بینانه و صادقانه باید گفت این دولت جایگاه و پایگاه خود را در میان بخش ها و اقشار مختلفی از جامعه از دست داده است؛ و حتی می توان مدعی شد که این دولت در حال حاضر دیگر نمایندگی اکثریت جامعه را برعهده ندارد؛ لذا بجای داوری بی طرفانه و مصالحه گرانه میان طبقات، اقشار و نیروهای اجتماعی و قبول مسئولیت اولیه و بدیهی در برقراری امنیت، توسعه و رفاه اجتماعی و تعمیق کرامت انسانی و ترویج و استقرار صلح و به ویژه صلح مثبت؛ در عمل با عدول از بیطرفی، با فرافکنی مشکلات و تنگناها، و بی اعتنا به تحولات نوین جهانی به جایگاه یک گروه در قدرتِ مناقشه طلب، تغییر وضعیت و تقلیل جایگاه و جهت داده است تا جایی که در حال حاضر؛ خود به عنوان مهمترین دشواره و اُمّ المسائل ایران بدل شده است در چنین شرایطی، گذار از وضعیت کنونی و رسیدن به دولتی توسعه گرا و مصالحه جو که به مسئولیت های کلاسیک و نوین خود متعهد و پاسخگو باشد نیازمند همفکری، هم افزایی، مصالحه و ائتلاف نظری و عملی همه ی نیروهای اجتماعی و سیاسی و علاقمندان به سرنوشت ایران است.

 

کتاب صلح ایرانی: در جستجوی مسیرهای صلح در ایران امروز

به همت دکتر نعمت الله فاضلی

انتشارات همرخ. بهار 1403

 

قسمتی از مقدمه کتاب:

«صلح ایرانی» چه چیزی نیست. این کتاب دفتری شاعرانه، ادیبانه و تبلیغی در ستایش صلح نیست. نمی‌خواهیم با نگاهی رمانتیک و خیالی چشم‌مان را بر واقعیت‌های تلخ خشونت‌ها، جنگ‌ها، تبعیض‌ها و فشارهای ساختاری موجود که زندگی ما را تیره و تار کرده ببندیم و صرفاً در ستایش و زیبایی صلح و صلح دوستی سخن بگوییم. هر چند ادبیات و هنر صلح نقش مهم و ضروری در صلح‌گستری و حتی خلق و گسترش بینش انتقادی در فهم صلح و ناصلح جامعه دارند و نویسندگان این کتاب نیز گاه و بیگاه به این متون توجه کرده‌اند.

این کتاب نقد و معرفی اندیشه‌های موجود در گفتمان و مطالعات صلح‌پژوهی هم نیست. مفهوم صلح مستعد این است که بد تعبیر و تفسیر شود. اغلب وقتی پای اندیشه در میان می‌آید شکلی از عمل‌گریزی و شانه خالی کردن از مسئولیت خود برای اقدام و انجام کار تداعی می شود. به ویژه اگر این اندیشه‌ورزی با صلح همکلام شود.

صلح ایرانی کتاب دانشگاهی مرسوم نیست که مجموعه‌ای از مفاهیم، نظریه‌ها، دیدگاه‌ها و روش های صلح‌پژوهی را معرفی کند. هر چند چنین کاری ارزشمند است و به آن احتیاج داریم. آخرین نکته هم این که صلح ایرانی شرح و بسط نظریه و دیدگاه مکتب، ایدئولوژی یا حتی رهیافت رشته دانشگاهی مشخصی هم نیست. مجموعه بحث‌ها و دیدگاه‌های این کتاب برای دفاع از هیچ نظریه و ایدئولوژی خاصی تدوین نشده است. این سخن به معنای این نیست که نویسندگان صلح ایرانی فاقد بینش و نگرش سیاسی هستند و مقالات این کتاب نیز خنثی و فاقد دلالت‌های سیاسی‌اند. نمی‌توان صلح را بدون جهت‌گیری و نگاه سیاسی روایت کرد. اما ما در دعوت از نویسندگان نخواسته‌ایم سبک و سیاق و رهیافت ما یا هر مکتب و رویکرد از پیش مشخصی را دنبال کنند.

قصد این را هم نداریم که با نگاهی خودپسندانه روایتی ستایشگرانه از تاریخ و فرهنگ صلح‌جویانه از ایران ارائه کنیم و با استناد به متون ادبیات و عرفان و دین یا گزینشی از صحنه های دل‌انگیز تاریخ ایران، تصویری رویایی و آرمانشهری از سرزمین و فرهنگ‌مان بسازیم. هر چند جای تاریخ فرهنگی صلح در ایران در میان کتاب‌های موجود خالی است و ما بیشترین آشنایی‌هایمان از تاریخ جنگ ها و خشونت‌هاست.

کتابی که پیش روی دارید اندیشه‌هایی درباره چیستی، چرایی، چالش‌ها و چگونگی تحقق و ارتقای صلح در ایران است. جمعی از محققان و اندیشمندان امروز ایران از دانش ها و رشته‌های گوناگون علوم سیاسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، فلسفه، روان‌شناسی، ادبیات و رشته‌های دیگر همت کرده و ایده‌هایشان را برای گسترش صلح و کاهش خشونت در ایران قلمی کرده و در این کتاب تقدیم شما می کنند. اغلب آنها برای شما و حوزه عمومی ایران و عامه اهل فکر نام‌آشنا هستند.

فهرست مطالب و نویسندگان کتاب صلح ایرانی: در جستجوی مسیرهای صلح در ایران امروز:

دیباچه: صلح به مثابه امید (نعمت الله فاضلی)
۱. صلح‌خواهی‌ چونان فضیلت اخلاقی-سیاسیِ فردی و جمعی، از گذشتۀ اسطوره تا آیندۀ تاریخ (موسی اکرمی)
۲. دوستان من دوستی وجود ندارد (محمدرضا تاجیک)
۳. صلح و ایران در آغاز سده پانزدهم (فرهنگ رجایی)
۴. نهاد دولت و مسئولیت گسترش ناصلح در ایران (مجتبی مقصودی)
۵. سنت‌گرایی تحولی؛ نگاهی به صلح از  منظر فلسفه تعلیم و تربیت (خسرو باقری)
۶. نقش دانشگاهیان ایرانی در برساختن جامعه فرهنگی منطقه‌ای (ماندانا تیشه‌یار)
۷. آشتی اضداد؛ جستجوی صلح در جهان تضادها و تفاوت‌ها (ایرج شهبازی)
۸. تحقق صلح ایرانی-اسلامی؛ از ایدئال تا واقعیت (علی‌اکبر علیخانی)
۹. تأملی درباب شرایط امکان صلح (مقصود فراستخواه)
۱۰. صلح از مدرسه می‌آید (مصطفی ملکیان)
۱۱. صلح ایرانی از منظر دینی (محمد منصورنژاد)
۱۲. مزیت ذاتی هنر در آموزش صلح: ارائه‌ی چارچوبی برای طراحی برنامه‌ی درسی (محمود مهرمحمدی)
۱۳. «همه آنچه با ما روی زمین زندگی می‌کنند»؛ امکان مشارکت زنان ایرانی در برپاکردن صلح (مریم نصر اصفهانی)
۱۴. زیستن در زمانه جنبش‌های حیات‌بخش (سمیه توحیدلو)
۱۵. صلح اجتماعی و مسئله جنسیت (ندا حاجی وثوق)
۱۶. صلح‌آفرینی سازمانی (غلامرضا خاکی)
۱۷. خدمات متقابل صلح و محیط‌زیست (محمد درویش)
۱۸. نسل‌ها و صلح (محمدسعید ذکایی)
۱۹. نابرابری جنسیتی، مانع تحقق رؤیای صلح (سیمین کاظمی)
۲۰. مسائل قومی- هویتی و صلح در ایران امروز (مختار نوری)
۲۱. رابطه بین صلح و اقتصاد (فرشاد مؤمنی)

مرز و مهاجرت

مرز و مهاجرت

بررسی وضعیت دوگانه مهاجرین افغانستانی و اوکراینی

 

مجتبی مقصودی[1]

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی. تهران. ایران.

 

فصلنامه علوم و فنون مرزی

دوره 12، شماره 1، شماره پیاپی 44، بهار 1402. صفحه 126-145.

 

 

چکیده:

تحولات و تلاطمات سیاسی- نظامی در دو کشور افغانستان و اوکراین ناشی از جنگ داخلی و تهاجم خارجی در دو ساله اخیر علاوه بر آلام و رنج های بی شمار و خسارات گسترده، موج گسترده ای از مهاجرت مردم این دو کشور را به سوی دیگر کشورها موجب شد. جدای از ابعاد و پیامدهای خطیر و چند وجهی این وضعیت هم بر جامعه مهاجرین و هم کشورهای مقصد، تمرکز این مقاله بر بازنمایی سیاست های مرزی متفاوت و گاه متعارض اروپائیان در قبال مهاجرین است که با معیارهای هویتی سنجیده شده و مبنای مواجهه با آنان قرار گرفته است.

مرزها به مثابه پدیده های چندوجهی؛ علاوه بر وجه سرزمینی - جغرافیایی و سیاسی، از وجوه هویتی - فرهنگی برخوردار بوده و همزمان با دو کارکرد "همبستگی ساز و وحدت آفرین" در درون جوامع ملی و "تمایز و تفکیک" با دیگر جوامع مورد شناسایی قرار می گیرند. در کنار این رویکرد، برخی از صاحبنظران مطالعات مرزی با تکیه بر ملاحظات هویتی، امروزه بر کارکردها و ابعاد جدیدی از مرز چون تأثیر مهاجرت ها بر مرزها تأکید دارند.

این مقاله با اتخاذ رویکردی کیفی و با تکیه بر تحلیل‌های آماری ثانویه، در چارچوب روش توصیفی و تحلیلی عمیق، ضمن بررسی رابطه میان موضوع مرز و مهاجرت، با طرح این سئوال اساسی که چرا برخلاف تعهدات حقوق بشری دولت های اروپایی؛ پناهجویان و مهاجران در رژیم مرزی اروپایی به "متمدن اروپایی" و "غیرمتمدن خاورمیانه ای" ارزش گذاری و تقسیم می شوند؟ و چرا و چگونه مطابق با این دسته بندی، نحوه مواجهه و رفتار با هریک متفاوت می گردد؟

نویسنده مقاله با انتخاب رهیافت انتقادی و بررسی سیاست های دوگانه در مواجهه با مهاجران و پناهندگان این فرضیه را مطرح می سازد که اتخاذ رویکردهای دوگانه از سوی این کشورها مبتنی بر ملاحظات هویتی بوده و ممانعت از مهاجرت به روشهای گوناگون از جمله اقامت دهی در کشورهای ثالث تا امنیتی سازی، جلوگیری از ورود مهاجران و حصارکشی در مرزها را از یک سو در برابر مهاجران آسیایی و افریقایی و استقبال گرم و حفاظت موقت در مواجهه با مهاجران اوکراینی را دربر می گیرد.

 

کلید واژگان:

مهاجرت، مرز، رژیم مرزی، مهاجران افغانستانی، مهاجران اوکراینی، سیاست دوگانه، اتحادیه اروپا

 

---

[1] -  ایمیل نویسنده مسئول: [e-mail]

https://orcid.org/0000-0001-6753-9738

 

معرفی کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی

معرفی کتاب "در سایه یکصدسالگی درخت دوستی"

و یادداشت

"ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921"

 

کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی حاصل کوشش رز فضلی و ماندانا تیشه یار است. انتشارات فروغ سپهر این کتاب خاطرات را روانهٔ بازار کرده است. این اثر از روابط خارجی، روابط اقتصادی و روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان سخن گفته است.

درباره کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی

 

 

کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی با حمایت انجمن علمی مطالعات صلح ایران و پژوهشکدهٔ فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و به‌مناسبت صدویکمین سالگرد امضای عهدنامهٔ دوستی و مودت میان ایران و افغانستان نوشته و روانهٔ بازار شده است. این کتاب را دانشگاهیان و فعالان مدنی این دو کشور به رشتهٔ تحریر در آورده‌اند. هر یک از بخش‌های این اثر، نام یکی از این نویسندگان را در بر گرفته است. شما با مطالعهٔ این کتاب، جستارها و یادداشت‌هایی را می‌خوانید که روابط خارجی، روابط اقتصادی و روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان را نشان داده‌اند. یکی از یادداشت های این کتاب با عنوان  "ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921" از سوی مجتبی مقصودی  تألیف شده که در زیر می خوانیم.

یادداشت

"ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921"

به قلم مجتبی مقصودی

سال 1921 برای ایران به لحاظ انعقاد پیمان های تاریخ ساز با همسایگان سال مهمی تلقی می شود. از اولین ماه های سال 1921 به فاصله پنج ماه، مقامات رسمی کشور بر دو پیمان مودت و دوستی مهم صحه گذاردند که مناسبات نوین کشور ما را در قرن جدید با همسایه قدرتمند شمالی و همسایه هم زبان شرقی شکل بخشید. این دو قرارداد از حیث اهمیت و فراگیری در طول یکصد ساله اخیر از جمله تأثیرگذارترین و مبنایی ترین قرار دادهایی بوده است که عملا روابط ایران با این دو کشور را ساماندهی و جهت بخشید.

    اولین قرارداد در اسفند 1299 ه.ش همزمان با کودتای سوم اسفند و چند سال بعد از انقلاب بلشویکی و استقرار دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی منعقد شد؛ کشور جدید الولاده ای که از دل سرنگونی امپراطوری تزاری سربرآورد و در تلاطم جنگ در اقصی نقاط کشور و مرزهای خود با کشورهای متخاصم و ضد انقلابیون روس معروف به روس های سفید قرار داشت و بعد از کنگره 1920 باکو، جا پایی از نفوذ عقاید انقلابی خود را در قلوب ملل ستمدیده شرق و از جمله ایران جستجو می کرد و قرارداد 1921 را با احتساب ملاحظات استراتژیک جدید قراردادی ضدامپریالیستی و ضد الگوی توسعه طلبانه تزارها در راستای منافع ایران برمی شمرد.

    قرارداد دوم با افغانستان در تیرماه سال 1300 (1921) یا دومین سالگرد استقلال این کشور از انگلستان و سلطنت امان الله محقق شد. امان الله شاهی که بعد از ترور پدر با حمایت علما و رهبران اقوام در سال 1919 به تخت شاهی نشست و اعلام استقلال کرد؛ مرزهای امن کشور خود را در همسایگی ایران جستجو می کرد که بعدا مهمترین متحد این کشور نیز تبدیل شد و تعاملات رهبران دو کشور بستر بسیار مناسبی را برای تأمین اهداف دو کشور در ایجاد ثبات و توسعه در سایه همزیستی مسالمت آمیز و روابط دوستانه و برادرانه فراهم ساخت.

هر دو پیمان در شرایط گذار در نظام بین الملل بعد از جنگ جهانی اول و استقرار نظم نوین جهانی و نیز در شرایط گذار در ساختار نظام سیاسی سه کشور ایران، افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی منعقد گردید. در واقع خاتمه جنگ جهانی اوّل و تضعیف قدرت های مسلط جهانی و از جمله انگستان که با امواج استقلال خواهی مستعمرات آغاز شد و در ایران نیز تضعیف مواضع استعمارگر پیر را بدنبال داشت که تبلور خود را در مخالفت مجلس دوره ششم مشروطه با قرارداد 1919 یافت و عملا مرگ قرارداد تحمیلی و یکجانبه قرارداد کاکس- وثوق الدوله را رقم زد.

اما پیمان های 1921 در زمانی منعقد شد که در هر سه کشور کم و بیش نسل جدیدی از سیاستمداران با خاستگاه، اهداف و رویکرد های متفاوت اداره کشور و نظام سیاسی کشور را بر عهده گرفتند. این پیمان ها همچنین نسل جدیدی از قراردادها در اوایل قرن بیستم با هدف تأمین منافع متقابل، حسن همجواری و همزیستی مسالمت آمیز، گسترش مراوادات، حل و فصل اختلافات پیشین و چشم اندازسازی را در مناسبات فیمابین با مسئولیت دولت های نوین را موجب شد.

   بنظر می رسد این دو پیمان گام های اولیه ای در شکل دهی به دولت- ملت های نوین و تلاش های قابل توجهی در استقرار و تثبیت دولت های توسعه گرایی است که روند توسعه و پیشرفت ملی را از مسیر صلح سازی، ایجاد امنیت و ثبات و پیوندهای عمیق منطقه ای جستجو کرده و بدنبال کاهش زمینه های اختلافات و به ویژه اختلافات تاریخی، ارضی و مرزی هستند. کشورهایی که بعد از دوره های متمادی جنگ و درگیری در آستانه فروپاشی، مجددا ققنوس وار سر برآورده و در سایه اراده ملت های خود قدم در راه استقرار دولت های نوین نهاده اند.

   پیمان دو جانبه دو کشور ایران و افغانستان در سال های بعد الگو و طلیعه همکاری های عمیقی میان دو ملت گردید که نمونه هایی از این پیمان ها با دیگر همسایگان نظیر ترکیه و عراق هم ظهور و بروز یافت.

این یادداشت ضمن اذعان بر وجود موانع و بازدارنده های تعمیق روابط فیمابین و همگرایی تمدنی، به ویژه موانع و آسیب های هیدروپولیتیک و تشتت رهبران همسو؛ اراده و سرنوشت مشترک دو ملت را در به حاشیه رانی این تنگناها و آسیب ها قطعی دیده و امیدوار است در چارچوب بصیرتی فرهنگی و تاریخی همگرایی دو ملت و دو دولت تحقق یابد.

 

 

آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری مرتبط با مهاجران افغانستانی در ایران

     نویسنده: مجتبی مقصودی  

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

 10.22059/JPPOLICY.2022.87951

فصلنامه سیاستگذاری عمومی. دوره 8، شماره 2، تیر1401

 

چکیده:

حضور دیرینه و گسترده­ مهاجران افغانستانی در ایران فرصت­ ها و چالش‌هایی را برای ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور به وجود آورده و متعاقب آن سیاستگذاری­ های پراکنده‌ای در این خصوص انجام شده است.

در این پژوهش تلاش داریم تا با بهره گیری از استراتژی های چهارگانه جامعه پذیری مهاجران «جان دبلیو بری» به بازخوانی آسیب شناسانه سیاست­گذاری­ های این حوزه اقدام نماییم. سؤال اصلی «مهم­ترین آسیب­ سیاستگذاری در روند  مهاجرت، ورود و اقامت مهاجران افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران چیست؟» و فرضیه اصلی «سیاست‌گذاری های نامناسب به لحاظ وضع قوانین و مقررات، منجر به عدم تمهید و کاربست برنامه جامع جامعه پذیری اتباع افغانستانی در ایران از سوی نظام شده است که مهم ترین آسیب در مواجهه با روند ورود بی رویه و اقامت مهاجران افغانستانی محسوب می‌شود» می‌باشد. در ادامه از طریق روش کیفی با بررسی آثار و اسناد؛ وضعیت آموزش، تحصیلات، اشتغال و حقوق شهروندی مهاجران افغانستانی در ایران مطالعه شده و سیاستگذاری­ های هر حوزه و اعوجاجات، کمبودها و نارسایی های آن به تفکیک آسیب­ شناسی می­شود.

 

کلیدواژه ها: مهاجرت ، اتباع بیگانه ، جامعه‌پذیری ، افغانستان ​​​​​​​، سیاستگذاری ​​​​​​​​​​​​​​، آسیب‌شناسی