متن سخنرانی دکتر مجتبی مقصودی در نشست نقد و بررسی کتاب "از خشونت تا دموکراسی"

تاملاتی چند بر کتاب    

    “از خشونت تا دموکراسی؛ مقدمه ای بر حل و فصل منازعات” 

دکتر مجتبی مقصودی

 

به قلم «لویس کریسبرگ» و «بورس دیتون»

(پژوهشگران آمریکایی)

ترجمه عسگر قهرمان پور بناب

تهران، چاپ دوم، نشر جوینده، ۱۳۹۷، تیراژ۵۰۰ نسخه،

با۱۱ فصل در ۵۳۴ صفحه با تعدادی نمودار و جدول

مقدمه:

۲۰ سال از چاپ اول کتاب می گذرد و ترجمه پیش رو از ویراست چهارم ۲۰۱۱ می‌باشد. در حال حاضر چاپ پنجم یا ۲۰۱۷ آن نیز منتشر شده است. از چاپ چهارم نویسنده دوم یعنی بورس دیتون به نویسنده کتاب (کریسبرگ) پیوست و کتاب در مواردی مورد بازبینی و تعمیق قرار گرفت.

استقبال از این کتاب نکته ای در خور تامل بوده و از ظرفیت‌های علمی و عطش مخاطبین در بهره گیری از دیدگاه های نویسنده در جهان بشدت متلاطم حکایت دارد. چاپ اول ۱۹۹۸ . چاپ دوم ۲۰۰۲   .   چاپ سوم ۲۰۰۶  .  چاپ چهارم ۲۰۱۱  .  چاپ پنجم ۲۰۱۷ باید به مترجم آقای عسگر قهرمان پور در انتخاب این کتاب برای ترجمه تبریک گفت و این نشان دهنده، بصیرت، آینده نگری، صلح جویی و علاقمندی به برقراری و استقرار دموکراسی در منطقه و ایران بوده و انتخاب این کتاب برای ترجمه نیز با در نظر گرفتن ملاحظات فوق و نیز با در نظر گرفتن شرایط بغرنج، پیچیده و پرتنش منطقه خاورمیانه و ضرورت چاره اندیشی در این خصوص صورت تحقق به خود یافته است. انتخاب کتاب خوب و مناسب از سوی مترجم نکته مهمی است که باید به آن توجه شود. هر چند در ایران، مترجمین پرکاری داریم ولی انتخاب کتاب ها برای ترجمه را خوب انجام نمی‌دهند و صد البته مترجمینی داریم که در انتخاب کتاب‌ها برای ترجمه حساسیت و دقت بیشتری را مبذول می‌دارند که آثارشان ماندگارتر ، پر مخاطب تر و تاثیر گذارتر هست.

آقای عسگر قهرمانپور مترجم پرکار با آثار دیگر ایشان با عنوان: امنیت ملی دولت اوباما، جهانی شدن اثر جرج ریتزر، سیاست خارجی ایران بعد از فروپاشی شوروی اثر شیرین هانت، خاورمیانه ی نو(نظریه و عمل)، دموکراسی پس از لیبرالیسم، توهمی خطرناک، چرا غرب در باره ایران هسته ای اشتباه می کند با مقدمه دکتر محسن رنانی، فرجام قانون، خشونت قومی و محظور امنیتی، حزب اا… لبنان کم و بیش آشنایی داریم.

مقدمه مترجم که در دلایل و ضرورت ترجمه و نیز معرفی نویسندگان اثر نگاشته شده است مناسب است. از این کتاب استقبال خوبی شده است و مورد تقدیر و تحسین اندیشمندان و صاحبنظرانی چون (جین شارپ، محقق ارشد و بنیانگذار، موسسه آلبرت انیشتین و طراح نافرمانی مدنی)، یوهان گالتونگ (Johan Galtung) جامعه شناس، استاد و پژوهشگر برجسته مطالعات صلح، اهل نروژ، یکی از پایه گذاران “روزنامه‌نگاری صلح”، مبدع ادبیات صلح مثبت و خشونت ساختاری  

معرفی ساختار و جوهره اثر: اثر به لحاظ ساختاری و چینش مطالب در ۱۱ فصل سازماندهی شده است. شامل: تحلیل کشمکش های اجتماعی، سرچشمه منازعه های اجتماعی، ظهور منازعه ها، راهبردهای جایگزین مبارزه، انتخاب راهبردهای منازعه، اوج گیری منازعه ها، فرود منازعه ها، میانجیگری در منازعه ها، حل و فصل منازعات از طریق ابزارهای مذاکراتی و غیر مذاکره ای، نتایج و توالی های پس از منازعه، سنتزها، مشخصات و الزامات این کتاب ضمن بررسی زمینه ها و دلایل ظهور و بروز کشمکش ها و منازعات اجتماعی، اوج گیری آنها و راهبردهای مختلف کاهش، فروکش، مصالحه و حل و فصل منازعات را از منظر مثبت اندیشی، واقع گرایی و مطالعات بین رشته ای با رویکردی سازنده با مشارکت نهادهای رسمی، نهادهای مدنی، سازمان های مردم نهاد و گرو ه های آسیب پذیر یا ذینفع برمی شمارد.

ویژگی های مثبت کتاب:

روند پژوهی: بررسی منازعات از زمینه ها و بسترها، تا نحوه ظهور و بروز، تا اوج گیری و تشدید، مذاکره و میانجیگیری، کاهش و حل و فصل منازعات. تاریخ نگری و بهره گیری از تجربیات جهانی، استفاده از از طیف گسترده ای از مطالعات موردی، پرونده ای نسبتا مناسب، از مبارزات ماهاتما گاندی در هند، اعراب و اسراییل، آمریکا و شوروی از مذاکرات کنترل تسلیحات، قبرس، ایرلند شمالی، مذاکرات انور سادات و مناخیم بگین، بحران موشکی کوبا، موضوع سقط جنین، وضعیت آپارتاید در آفریقای جنوبی واقع گرایی و بی طرفی در تحلیل و تشریح موضوعات و مباحث

ساده سازی: تلاش برای ساده سازی موضوعات پیچیده، فهما سازی دلایل و زمینه های نزاع و مناقشه( هم نکته مثبت و هم قابل تامل، گاهاستمرارکشمکش ها متاثر از تعدد بازیگران است که به تطویل بحران ها می انجامد نمونه مشخص آن در بحران افغانستان و اعراب و اسراییل و زمانی هم لبنان)

  ارائه چارچوب و رویکردی جدید در مطالعه منازعات اجتماعی: در این ارتباط مناقشات و منازعه سازنده؛ به مثابه چارچوبی و رویکردی جدید برای تحلیل درگیری های اجتماعی در نظر گرفت شده است. در این چارچوب درگیری های اجتماعی نیز از مسیری سازنده  و تعمیم پذیر عبور می نمایند: ظهور، تشدید، کاهش، استحاله و حل و فصل،  منازعات سازنده امید و ابزار تحلیلی و صلح آمیز را برای تبدیل روابط و ساختارها و ایجاد صلح سازنده فراهم می کند. در متن و بطن این چارچوب سازنده درگیری ها  به رسمیت شناختنه شده واجتناب ناپذیر  می نماید و هرکدام به زعم خویش ترویج آزادی و عدالت هستند.

روزآمدی در عرصه تحلیل منازعه از جمله داعش(حکومت اسلامی شام و عراق)، یک مرور بروز شده از پویایی جنگ ها و منازعات توجه به پویایی ها، تغییر و تحولات فکری، عاطفی، نهادیمثبت اندیشی و امید به حل و فصل منازعات در روح اثر موج می زند. در کل اثر تا نتیجه بخشی؛ علیرغم فرایند پیچیده، تاکید بر اینکه چگونه درگیری ها می توانند منجر به تغییر مثبت شوند.عمیق و گسترده، از زوایای مختلف اجتماعی به مثابه یک دایره المعارف،جنبه آموزشی و حتی ظرفیت کارگاه آموزشی ومناسب برای هر دانشجو و استاد، رهبران سیاسی، بازیگران غیر دولتی، دانشگاهیان و دانشجویان با هدف بهبود درک و تصمیم گیری در مدیریت منازعات توجه خاص به ریشه ها و چرخه های درگیری های مخرب و انواع مسیرها و راهکارهای موجود برای ختم جنگ،مطالعه گسترده و جامع، پدیده های جنگ از زاویای ممکن و مختلف

توجه به رویکردهای ترکیبی و چند وجهی، چند سطحی؛ هم ظهور و بروز و هم حل و فصل منازعاتجنبه بین رشته ای اثر از ملاحظات بینشی، شناختی و روانشناختی تا ملاحظات سیستمی و نهادی؛

بهره گیری از نظریه های اقتصادی؛ نظریه گزینش عقلانی و محاسبه سود و زیان(هزینه- فایده)، در چارچوب ملاحظات روان شناسی بهره گیری از نظریات روانشناسی فردی تا روانشناسی اجتماعی و نظریه محرومیت نسبی، همچنین استفاده از تئوری سیستم ها(نفوذ ویژگی هایی مانند فرهنگ، ارزش ها، نهادها، تعادل قدرت و تغییر اجتماعی در تولید درگیری ها)، نظریه تضاد ، نظریات تصمیم گیری و معطوف به میانجیگری، نظریه بحران هاهدف گذاری مشخص اثر: بهبود درک و تصمیم گیری رهبران سیاسی، بازیگران غیر دولتی، دانشگاهیان و دانشجویان در راستای مدیریت منازعات،کمک به تصمیم گیرندگان و متخصصان در طراحی آینده ای سازنده توجه ویژه به نقش قابل توجه جنبش های اجتماعی،جامعه مدنی، سازمان های غیر دولتی(NGOs)و گروه های محروم همچنین شرایط متنوعی که در آن درگیری های امروز ظهور کرده اند به عنوان بازیگران درگیری و کمک به حل آن به عنوان برنامه ریزان و مجریان منازعات، چرا که بدون آن که بسیاری از طرح های خوبی بدون نقش آفرینی این نیروها محکوم به شکست هستند.

مهمترین انتقادات:

– محدود ماندن اثر در صلح منفی؛ حال آنکه ادبیات جهانی در حوزه صلح پژوهی در چند دهه ی اخیر دچار تحولات عمده ای شده است و صلح مثبت، فراتر از نبود جنگ و استقرار دوستی، تساهل و مدارا، حکمرانی خوب، حضور و وجود عدالت، توزیع برابر منابع، ظرفیت های بهبود و ارتقاء وضعیت جامعه و نیروهای اجتماعی، پذیرش حقوق دیگران، رعایت حقوق آحاد ملت، شهروندان، کودکان و حتی همسایگان را دربر می گیرد وهمبسته می شود.

– ساده سازی افراطی: تلاش برای ساده سازی موضوعات پیچیده، فهما سازی دلایل و زمینه های نزاع و مناقشه هم نکته مثبت و هم نکته قابل تامل؛ گاه  استمرارکشمکش ها متاثر از تعدد بازیگران است که به تطویل بحران ها می انجامد نمونه مشخص آن در بحران افغانستان، اعراب و اسراییل و زمانی هم لبنان. این پژوهش این پیچیدگی و تعدد متغییرها را نشان نمی دهد.- با توجه به  حوزه مطالعاتی کریسبرگ یعنی جامعه شناسی؛ غفلت از فراوانی نقش متغیر های ناخواسته و مداخله گر ؛ به عبارتی منشاء بین‌المللی و منطقه‌ای منازعات…. 

ضرورت توجه به نقش متغیرهای تحریک کننده و تطویل دهنده منطقه ای و بین المللی نظیر بحران افغانستان

–تغییر نارسا در عنوان کتاب:  عنوان کتاب به فارسی با عنوان کتاب به انگلیسی متفاوت است و مترجم تغییراتی را درعنوان کتاب اعمال کرده است. عنوان فعلی کتاب: “از خشونت تا دموکراسی؛ مقدمه ای بر حل و فصل منازعات“است. عنوان کتاب در ترجمه فارسی چاپ اول توسط پژوهشکده مطالعات راهبردی: کشمکش های سازنده: از اوج تا فرود بوده است. عنوان پیشنهادی نگارنده: منازعات سازنده: از تشدید تا حل و فصل Constructive Conflicts: From Escalation to Resolution

–  دستکاری در عنوان کتاب باعث زیبایی، جذابیت ، مخاطب پسندی، ساده سازی و اتوپیایی سازی عنوان شده است.

–  در عنوان انتخابی جدید از سوی مترجم جناب آقای قهرمانپور، مترجم محترم برای ساده سازی مفاهیم و جایابی آن در ذهنیت مخاطب از خشونت تا دموکراسی یا به عبارتی با ساده سازی، سیاه و سفید سازی؛ در یک طرف خشونت و درگیری و در سوی دیگر جامعه اتوپیایی را برای خواننده و مخاطب اثر ترسیم و انتخاب کرده است. به عبارتی  از هیچ تا همه چیز!

–  عنوان اولیه و انتخاب شده از سوی نویسندگان (کریسبرگ و دیتون) یعنی”کشمکش های سازنده: از اوج تا فرود” گویاتر و دقیق تر بوده است. چرا که اولا؛ منازعه یاCoflicts  ناظر بر طرف های درگیری، تنش و مناقشه است و دو سویه و چند سویه و متقابل است. حال آنکه در واژه خشونت، لزوما گویای جنبه دو سویه و چند سویه منازعه نیست؛ بلکه می تواند از یک سو اعمال کننده و طرف دیگر پذیرنده باشد.

–  عنوان اصلی اثر تامل برانگیزتر، دقیق تر و ظرافت های خوبی برخوردار بوده است. کاربرد واژه سازنده برای مخاطب پرسش برانگیز بود. خواننده با مشاهده عنوان اثر از خود می پرسید چرا منازعه و یا کشمکش سازنده؟ چه سازندگی در کشمکش و منازعه وجود دارد؟ بنظر می رسد چون در مسیر حل و فصل منازعات، نیازمند گذشت، احترام به عقاید و منافع رقیب، بهره گیری از ظرفیت های میانجیگری و مذاکره و تغییر بوده وبا توجه به پویایی ها، تغییر و تحولات فکری، عاطفی، نهادی عملا روابط ومناسبات جدیدی رقم زده می شود سازندگی معنی و مفهوم می یابد. –           غمناک نباید بود از طعن حسود ای دل      –  شاید که چو وا بینی خیر تو در این باشد –           هر کو نکند فهمی زین کلک خیال انگیز    –  نقشش به حرام ار خود صورتگر چین باشد –           منازعات سازنده و به ویژه واژه “سازنده” مفهومی کلیدی برای فهم محتوی و جهت گیری نویسندگان در کل اثر است و نمی توان به راحتی آن را به بوته اجمال و فراموشی سپرد. چارچوبی برای تحلیل درگیری های اجتماعی در همه سطوح و انواع فراهم می آورد و نشان می دهد که چگونه درگیری ها می توانند منجر به تغییر مثبت شوند و روند ظهور و بروز، تشدید و اوج گیری، تا فرود و حل و فصل منازعات را نشان می دهد.درگیری های اجتماعی را در زمینه های متفاوتی از تاریخ، سیاست و پویایی های نهادی قرار می دهد. به علاوه خشونت معادل Violence است و منازعه و کشمکش معادل Conflictاست و گویای مناسبی برای عنوان انتخابی نیست.. * پرسش کلیدی: تا چه حد مترجم مخیر به این تغییرات است محل بحث و گفتگو است.

بنظر می رسد تغییر عنوان از سوی مترجم محترم متناسب با محتوی نبوده؛ انشاا… در چاپ های بعدی بازبینی فرمایند – فقدان نمایه _ “تیراژ ۵۰۰ جلد”. هم نشان دهنده بحران مخاطب و هم به لحاظ ادبی نیازمند اصلاح به “شمارگان: ۵۰۰ نسخه” -در مواردی جمله بندی ها نامفهوم. ص ۲۲، ضرورت فهما سازی – بکارگیری مفاهیم دقیق تر و مرسوم تر. روابط کارگر و مدیر یا کارگر و کارفرما. ص۲۰ – اغلاط تایپی: بدوون (بدون)۱۹، منارعهی (منازعه ای) ۲۹، شفافیات (شفافیت)۳۱، القاده (القاعده)۳۱،