گزارشی از نشست "شب صلح و شاهنامه"

گزارشی از نشست "شب صلح و شاهنامه"عصر روز سه شنبه12 تیرماه 1397 شب صلح و شاهنامه به همت مجله بخارا انجمن علمی مطالعات صلح ایران در سالن فردوسی مجموعه خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.سخنران اول این نشست، دکتر ابوالفضل خطیبی در مقدمه سخنرانی خود به این نکته اشاره کرد که آنهایی که شاهنامه را درست نخوانده اند و یا آنهایی که اصلا نخوانده اند تصور می کنند که شاهنامه سراسر جنگ است. در صورتی که اصلا این طور نیست و تنها بخش کوچکی از از پنجاه هزار بیت شاهنامه درباره جنگ است و درواقع شاهنامه درباره کلیت بشریت است. این استاد دانشگاه برای اثبات مدعای خود به داستان جنگ بین رستم و اسفندیار اشاره کرد که ابیاتی که صرفا جنگیدن این دو پهلوان را روایت می کند، به پنج صفحه هم نمی رسد.دکتر خطیبی اضافه کرد، در شاهنامه و در غالب جنگ هایی که ایرانیان در آن نقش دارند، جنگ هایی است تدافعی و نه تهاجمی. این عضو هیئت علمی گفت از همان آغاز شاهنامه که داستان کیومرث است پسر او به دست یک دیو کشته می شود و فرزند دیگر کیومرث، هوشنگ صرفا برای انتقام دیو را می کشند و تا پایان شاهنامه همین رویکرد تدافعی ایرانیان وجه غالب است.این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه به دو داستان شاهنامه، داستان ایرج و داستان سیاوش اشاره کرد که فردوسی در آنها مدارا جویی هر دو قهرمان ایرانی را به تصویر می کشد. خطیبی به بیتی از شاهنامه در داستان ایرج اشاره کرد که در ان ایرج به برادران کینه توز خود می گوید:جهان خواستی، یافتی، خون مریز مکن با جهان دار یزدان ستیز سخنران دوم شب صلح و شاهنامه دکتر آیدنلو عضو هیئت علمی دانشگاه بود. آیدنلو در ابتدای سخنرانی خود به این نکته اشاره کرد که برخی از نکوهندگان شاهنامه این طور نتیجه گرفته اند که شاهنامه چیزی جز جنگ نامه و خون ریز نامه نیست؛ اما جای بررسی دارد که آیا این نکته درست است یا خیر؟این شاهنامه پژوه در بررسی این نکته را خاطرنشان کرد که باید به تفاوت دو اصطلاح در مباحث انواع ادبی توجه داشت و آن دو اصطلاح عبارت است از ملحمه و حماسه. ملحمه به معنای پاره پاره کردن گوشت است و در اصطلاحات عربی به به نوعی شعر اطلاق می شود که موضوع آن قتل و غارت است. حماسه اما روایتی داستانی با موضوعات ملی و پهلوانی است که به صورت حوادث خارج از عادات و عرف عقلانی و در غالب بزرگ نمایی به تحریر در می آید. این استاد دانشگاه گفت تفاوت بین این دو اصطلاح  این است که ملحمه برخلاف حماسه جنبه فردی و قومی دارد در حال که حماسه فرد مدار نیست و شاهنامه هم از آنجایی که حماسه است صرفا نبرد های رستم نیست، رستم نامه نیست بلکه رستم بخشی از شاهنامه است. پس در نتیجه شاهنامه جنگ نامه نیست.آیدنلو گفت طبق یک بررسی آماری که بر اساس شاهنامه چاپ مسکو صورت گرفته، در سراسر شاهنامه 201 مورد جنگ وجود دارد که 81 مورد آن جنگ میان ایران و توران است.این شاهنامه پژوه اضافه کرد که در تمام جنگ هایی که ایرانیان در آنها حضور دارند، در موضعی دفاعی هستد و رویکردی مدارا جویانه را پیش گرفته اند. وی برای اثبات این نکته به داستانی اشاره می کند که کیخسرو در حالی دژ  افراسیاب را محاصره می کند که خانواده افراسیاب در دژ گرفتار خطر هستند و کیخسرو در اوج قدرت و فتح،  افراد سپاه خود را چنان به مدارا دعوت می کند که سپاهیان با خود پچ پچ می کنند که کیخسرو به مهمانی آمده است نه به جنگ!  نباید که بر کاخ افراسیاب      بتابد ز چرخ بلند آفتابهم آواز پوشیده رویان او       نخواهم که آید ز پرده به کوی سومین و آخرین سخنران این نشست، جواد رنجبر درخشی لر سخنان خود را با این نکته آغاز کرد که برگزاری این نشست مقدمه ای خواهد بود برای راه اندازی "کمیته ادبیات و صلح" در انجمن علمی مطالعات صلح ایران با هدف بررسی رابطه ای منطقی بین صلح و ادبیات.این شاهنامه پژوه به این نکته اشاره کرد که در صلح به عنوان یک روش اخلاقی نخست تعریف از انسان دگرگون می شود. در صلح جایگاه انسان و نسبت او با پدیده های جهان عوض می شود و در نهایت صلح در نتیجه تعالی انسان بدست می آید،  که یک اثر ادبی اعم از شعر، رمان، نمایش نامه و غیره در تعمیم این مهم بسیار حائز اهمیت است. و شاهنامه هم یکی از متونی است که صلح به عنوان نتیجه روش زندگی اخلاقی را به روشنی و در نهایت قدرت ادبی می نمایاند. رنجبر ادامه  داد که در شاهنامه خشونت فقط در مقابل خشونت و وحشی گری به کار می رود و خشونت در برابر آنچه که فارغ از دین و آیین و منافع و خواسته های افراد مختلف است و صرفا بدی مطلق است. رنجبر گفت مساله ای که در شاهنامه وجود دارد این است که خشونت به نفع هیچکس نیست. به عنوان مثال اگر در شاهنامه دو پهلوان به جان هم می افتند و در پایان یکی کشته می شود، دیگری هم زنده و سالم نمی ماند.این شاهنامه پژوه در خاتمه گفت که صلح با خرد و اداره امور نیکوی یک جامعه پیوند دارد و جنگ ها در  شاهنامه زمانی بروز می کند که حکومت ها گرفتار همین بی خردی می شوند. اجرای نقالی داستان ایرج توسط سامره مفتون آخرین قسمت نشست شب صلح و شاهنامه بود و در انتها حضار جلسه، عکسی دسته جمعی با سخنرانان این نشست گرفتند.گزارش: حسین میری رامشهروابط عمومی انجمن علمی مطالعات صلح ایران.