گزارشی از نشست علمی
زنان و صلح پایدار چگونگی نقش آفرینی زنان در پروسه صلح سازی و آموزش صلح پایدار
کارگروه زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران
دکتر مریم جلالی/ دکتر رضا اسلامی / دکتر علی ملک پور
نشست علمی "زنان و صلح پایدار" به همت کارگروه زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران و کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو عصر دوشنبه 31 آذر 3131 در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد. در این نشست، دکتر رضا اسلامی استاد حقوق بشر دانشگاه شهید بهشتی، دکتر مریم جلالی مدیر پردیس سینمایی ملت و دکتر علی ملک پور استاد دانشگاه به ارایه دیدگاه های خوددر رابطه با این موضوع پرداختند .
در ابتدای این نشست، دکتر اسلامی طی سخنانی گفت: صلح محور اصلی تمام مباحث حقوق بین الملل، حقوق بشر و حقوق عمومی است.نهایت حقوق بشر این است که انسان با خود، جامعه و حکومت در صلح باشد. صلح باید ساخته شود و تلاش خاصی برای این موضوع لازم است. بنابراین، اغراق نیست اگر صلح را محور تمام مطالعات علوم انسانی و هدف غایی حقوق بشر بدانیم .نمی شود از صلح بدون حضور زنان صحبت کرد او با اشاره به این که موضوع زنان سمبل تحقق حقوق بشر در جوامع است عنوان داشت: وقتی از برابری جنسیتی و مشارکت زنان در عرصه عمومی کشور صحبت می کنیم از حقوق یک گروه مثل سایر گروه ها صحبت نکرده ایم. صحبت از حقوق زنان، یک درجه متعالی از تحقق حقوق بشر است و حقوق این گروه نمادی برای حقوق همه گروه هاست. برابری به عنوان مهم ترین اصل حقوق بشر هم به معنای منع تبعیض و هم به معنای در اختیار بودن فرصت های برابر در عمل است. دو موضوع زنان و صلح درواقع یک موضوع هستند و نمی شود از صلح بدون حضور زنان صحبت کرد .
چگونگی نقش آفرینی زنان در پروسه صلح سازی و آموزش صلح
استاد دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با چگونگی نقش آفرینی زنان در پروسه صلح سازی و آموزش صلح بیان داشت: نقش زنان در تربیت کودکان بر مبنای عشق و محبت است که این احساس عشق و محبت از مبانی صلح است. از سوی دیگر، حضور زنان در جامعه تنوع ایجاد می کند و آن ها با خود نگرش ها و مهارت های جدیدی را به همراه می آورند. زنان هم در تغییر نگرش ما مؤثر هستند هم دانش لازم را از زاویه دید خودشان در اختیار ما می گذارند. علاوه بر این، حضور زنان به همزیستی مسالمت آمیز و درک متقابل کمک می کند که این ها هم از مبانی صلح است. ما باید با احترام به تفاوت ها و پذیرش آن ها همزیستی مسالمت آمیز داشته باشیم. حق بر متفاوت بودن یکی دیگر از حقوق بشری است که زنان در این عرصه هم می توانند کمک کنند .اسلامی افزود: اخلاق، تعالی و تقویت سجایای اخلاقی از دیگر نتایج حضور مؤثر زنان در جامعه است زیرا آن ها هارمونی اجتماعی را شکل می دهند و نقشی راهبردی در جامعه ایفا می کنند. بدون حضور زنان صحبت از صلح و آموزش آن بی معنی است. نقش زنان در تربیت نسل جدید هم بسیار تأثیرگذار است. ما نمی توانیم برای تربیت نسل جدید تنها به مدارس تکیه کنیم زیرا مدارس مهارت های لازم برای زندگی را به دانش آموزان یاد نمی دهند. در حال حاضر، نمی توان توقع داشت مدارس به آموزش صلح بپردازند مگر این که نگرش صحیحی نسبت به صلح به وجود بیاید و کتب درسی و برنامه های آموزشی از خشونت، تبعیض و بیانات نفرت زا دور باشد. زنان اگر در اداره مدارس و تهیه و تدوین کتب درسی وارد شوند می توانند در رفع خشونت و تبعیض نقش مؤثری داشته باشند .زنان باید دیده و شنیده شونداو خاطرنشان کرد: جامعه ای که به این درک از نقش زنان می رسد باید زمینه را برای حضور آن ها در همه عرصه ها فراهم کند. البته، پیشرفت هایی در این زمینه انجام گرفته اما همچنان مشکلات و چالش هایی وجود دارد. برای این که از توانایی زنان استفاده شود، ابتدا باید دیده و شنیده شوند و در جامعه مشارکت داشته باشند. ساختارهای قانونی، فرهنگی و سنت های کشور ما کمک می کنند که زن دیده و شنیده نشود؛ پس چنین زنی چگونه می تواند به تحقق صلح کمک کند؟
استاد دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: در سند توسعه پایدار به برابری جنسیتی اشاره شده و در همه اهداف 31 گانه این سند زنان هم در هدف ها و هم در زیرهدف ها حضور دارند. ما اگر می خواهیم به توسعه پایدار برسیم باید به این اهداف عمل کنیم و برای زنان حقوق و مسؤولیت ها و نحوه مشارکت تعریف شده است. اگر ساختار قانونی ما برای دیده و شنیده نشدن زنان و عدم مشارکت آن ها باشد، جامعه به صلح پایدار نمی رسد. اگر سیستم حقوقی کشور نسبت به زنان تبعیض آمیز باشد، صحبت از صلح بی معناست زیرا گروه مورد تبعیض احساس آرامش نمی کنند و طبیعت ا در پروسه صلح سازی هم نقش ایفا نمی کنند. در حوزه اقتصاد هم در کشور ما زن به عنوان نماینده خانواده در امور اقتصادی نمی تواند بسیاری از کارها را انجام دهد و حتی گاهی وقتی زنی می خواهد وام بگیرد باید شوهر او به بانک مراجعه کند و امضا دهد. از سوی دیگر، زنان ایرانی که شوهران افغان دارند هویت بچه هایشان به رسمیت شناخته نمی شود اما اگر این زنان می توانستند تابعیت خود را به فرزندانشان منتقل کنند، وضعیت بهتر بود. همه این مسایل، در نسبت زنان و صلح چالش ایجاد می کند .باید تشکل های مدنی از صلح سازان به وجود بیایداو بیان داشت: فقر یکی از موانع صلح است و اگر در جامعه فقر وجود داشته باشد، صلح ایجاد نخواهد شد. همچنین، در جامعه ای که خشونت زیاد باشد، صلح معنا پیدا نمی کند. باید تشکل های مدنی از صلح سازان به وجود بیاید و این تشکل ها در قالب شبکه هایی فعال شوند و کار را در حوزه های مختلف پیش ببرند. صلح توسط زنان در خانواده و جامعه پایدار خواهد بود چون درک و احترام متقابل، دوستی، محبت، تسامح، مدارا و تعادل را به همراه دارد .
اسلامی اظهار داشت: یک سری الگوها و کلیشه های سرکوب گر در طول تاریخ به وجود آمده و جزو شناخت ما شده اند و این کلیشه ها در خود زنان هم وجود دارند. امروز دنیا از این صحبت می کند که تعدادی از کرسی های پارلمان به زنان اختصاص داده شود اما اگر خود زنان در هر حوزه ای، به زنان رأی دهند، زنان پیروز خواهند شد. یکی از کانون های اصلی برای آموزش شهروندی، آموزش مسؤولیت پذیری و پاسخ گویی و صلح محوری خانواده است و باید خانواده را تکریم کرد اما نباید نقش زنان را تنها به خانواده محدود کنیم .تأثیر تغییرات اقلیمی در حوزه زنان و صلحاو با اشاره به تأثیر تغییرات اقلیمی در حوزه زنان و صلح گفت: در بسیاری از روستاهای دورافتاده مخصوص ا در مناطقی کهخشکسالی است و مردان به دلیل بیکاری مجبور به مهاجرت هستند، وظیفه اصلی تأمین معاش و تربیت بچه ها به دوش زنان است. بسیاری از این زنان روزانه برای تهیه آب رفت وآمد می کنند و آب را با خود حمل می کنند. این حمل هر روزه آب تغییراتی را در فیزیک این زنان ایجاد کرده است و گاهی این زنان در معرض تعرض قرار می گیرند. درواقع، این تغییرات اقلیمی روی زنان تأثیر گذاشته و صلح را با مشکل مواجه کرده است. همه این موضوعات به هم پیوسته هستند و اگر زن را بخواهیم صرف ا به خانواده محدود کنیم، در حق او جفا شده است .
استاد دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: هم حضور و هم مشارکت زنان در ایجاد صلح مؤثر است اما مشارکت نیاز به ساختار دارد. حضور ممکن است صرف ا وجهه نمایشی داشته باشد اما مشارکت معنادار و با قصد و اراده است و می خواهیم که زنان در پروسه تصمیم سازی و تصمیم گیری نقش آفرینی کنند و مؤثر باشند. اما اگر این ساختارها، شبکه هایی که زنان را پرورش می دهند و احزابی که زنان را معرفی می کنند وجود نداشته باشند، حتی اگر زنان به مقام وزارت هم برسند اعتماد به نفس لازم را نخواهند داشت و حضور آن ها صرف ا نمادین خواهد بود. البته، این جنبه نمادین هم مؤثر است اما باید از حالت نمایشی بیرون بیاید و زنان مشارکت مؤثر داشته باشند. ما فاصله زیادی تا رسیدن به این مرحله داریم و اگر می خواهیم این ساختارها به وجود بیایند، باید شبکه های زنان ایجاد شوند.
در ادامه این نشست، دکتر مریم جلالی؛ مدیر پردیس سینمایی ملت به ارایه سخنانی با موضوع زنان، صلح و رسانه پرداخت .او در ابتدای سخنان خود گفت: واقعیت این است که ما روی دریای خون ایستاده ایم و از رسانه انتظار داریم نمایش خوبی از زنان و صلح عرضه کند. جنگ، فقر و خشونت تلخی های زیادی دارند اما کسانی که کنار می ایستند، معمولا نگاهشان این است که "دیگری" جز آن ها مورد خشونت قرار گرفته که این نگاه، ریشه اصلی از بین رفتن صلح است. اما این نگاه در زنان وجود ندارد و زن سایر افرادی که درگیر این مشکلات هستند را "دیگری" نمی داند. هر جا صدای ناله ای بلند می شود این زن است که به درد می آید .رسانه باید به زن به عنوان بال دوم برای پریدن توجه کند
دکتر جلالی با اشاره به تفکیک بین حضور زنان و مؤثر بودن آن ها بیان داشت: شاید در جامعه حضور داشته باشیم اما آیا این حضور به تأثیرگذاری می انجامد؟ اگر رسانه ها تجلی گاه آرام بخشی زنان نیستند به این دلیل است که در زیرساخت آن ها این نگرش وجود ندارد. در حوزه آرام بخشی زنان اگر رسانه را به عنوان یک نظام نشانه شناسی تصویر کنیم و رسانه بخواهد مولد آرام بخشی باشد، باید به زن به عنوان بال دوم برای پریدن توجه شود. فضیلت صلح در زن به عنوان زندگی تجلی پیدا می کند و اگر رسانه به این باور نرسد، پیامی که مطرح می کند ابتر و یا حتی ضد پیامی خواهد بود که قصد ارایه آن را داشته است .ضرورت توجه رسانه ها به توسعه روح مادرانگیاو افزود: اگر تعریف صلح، فضای عاری از کشمکش باشد، رسانه ها باید به توسعه روح مادرانگی توجه کنند. اما رسانه ها بیشتر به زن به عنوان یک گونه نگاه می کنند. رسانه ها قائل به قابلیت های زنان در حوزه آرام بخشی هستند اما محل اتهام رسانه ها این است که چگونه اجازه دهیم این کار را انجام دهند؟ آیا زنان اجازه حضور مدیریتی دارند؟ به نظر من مسأله اجازه نداشتن زنان مطرح است نه توانایی نداشتن آن ها. پیامبر می فرمایند زن ریحانه است نه قهرمان. این سخن ناظر به این است که نقش آفرینی زنان در میدان جنگ و جنگاوری نیست و زن ریحانه است. مردهایی که به موفقیت رسیده اند رایحه حضور زن آن ها را موفق کرده و این مسأله در تاریخ، اساطیر و دینمان وجود داشته است .
مدیر پردیس سینمایی ملت بیان داشت: رسانه ها به دلیل سطحی اندیشی به نمایش حضور زن بسنده کرده اند اما تأثیر آن کجاست؟ اگر خانواده را در ایران مزیت رقابتی نسبت به شرق و غرب تلقی کنیم، آن وقت زن در خانواده مولد و مؤثر است. او در خانواده با محبت خود تولید عشق و عاطفه، با تربیت کردن تولید قانون و امنیت، با سلامت خود تولید مثل و از سوی دیگر، تولید اقتصادی می کند. ما می توانیم از چنین زنی به عنوان عنصر مؤثر در صلح یاد کنیم، چنین زنی مصلح است و حکمت دارد. به عقیده من مادربزرگان ما تأثیر صلح آمیز بیشتری نسبت به ما داشتند. پیرزن های روستایی بیشتر مولد صلح هستند چون به زنانگی و مادرانگی شان احساس افتخار داشتند نه احساس اجحاف .جلالی اظهار داشت: اگر خانواده محور توسعه شود و به زنان به عنوان مدیران این عرصه اعتماد کنیم، تغییراتی در این زمینه خواهیم داشت.
رسانه ها همیشه در این زمینه متهم می شوند اما رسانه فرهنگ ساز نیست بلکه قابلیت افزاینده یا کاهنده دارد. تولید محتوا باید در خانواده، دانشگاه و مدرسه اتفاق بیفتد و رسانه آن را بزرگ یا کوچک کند .اهمیت روح تناسب در توسعه فرهنگ صلح او در رابطه با نوع تجلی و مؤثر بودن زنان در رسانه گفت: گاهی درباره یک مسأله توافق داریم اما گاهی توافق نداریم اما شرایط هم را درک می کنیم و با هم تفاهم داریم. گاهی هم توافق و تفاهم وجود ندارد و مجبور به تبانی می شویم. اما این سه مورد راهگشا نیست؛ چون همیشه توافق و تفاهم نداریم و تبانی هم کار درستی نیست. روحی که باید در توسعه فرهنگ صلح در رسانه تنیده شود، روح تناسب است. برهم خوردن تناسب است که موجب ایجاد مشکل بین زن و مرد می شود. در مورد زن هیچ وقت به تناسب نرسیده ایم. شخصیت هر جامعه در بطن نظام ارزشی آن نهفته است. در رادیو زن صدای لطیفی دارد که شعر می خواند، در تلویزیون زن یا یک خانم بسیار موقر یا یک خانم بسیار پرخاشگر است و هیچ تناسبی وجود ندارد. نظام رسانه ای ما برای پرهیز از توسعه خشونت، نباید نقش آفرینی زنان را فقط در نمایش آن ها ببیند بلکه باید به مؤثر بودن آن ها هم توجه کند .زن برای توسعه صلح باید تبدیل به رسانه شود.
مدیر پردیس سینمایی ملت خاطرنشان کرد: زن برای توسعه صلح باید تبدیل به رسانه شود در این صورت رایحه و فرهنگ مدارا درجامعه توسعه پیدا می کند. رسانه سعی کرده مخاطب خود را اغوا کند اما در مورد زنان و صلح باید به سمت اقناع گری برویم. ذات تلویزیون هویدایی و تبرج است اما با وجود فرهنگ ضد تبرج، چگونه می توان از این ظرف استفاده کرد؟ هنوز نمی دانیم . جلالی بیان داشت: ما اسیر واژه ها هستیم و وقتی از روح مادرانگی صحبت می کنیم ذهنمان به سمت جنسیت و مادر خانه بودن می رود اما منظور من از روح مادرانگی، روح مدارا، همان چیزی است که در فرهنگ اساطیر ما وجود دارد و آن روح مراقبت و تمایز و تشخصی است که در زنان وجود دارد. وقتی از تناسب صحبت می کنم به این دلیل است که نباید از حیطه تعادل خارج شویم. باید در وجوه بشری و انسانی به تعادل برسیم و این به معنای خردورزی است. خرد جمعی و سرمایه اجتماعی باید در جامعه ما وجود داشته باشد و سرمایه اجتماعی ما بپذیرد که زن می تواند کار را انجام دهد و هویت دارد . او گفت: در بینش ما نگاهی جا گرفته که زن را جنس دوم می داند و صرف ا وظایف خاصی را برای او تعریف می کند. من همان قدر که به حضور و مؤثر بودن زن اعتقاد دارم، به همان میزان معتقدم که ما باید انسانی رفتار کنیم. در دین ما ملاک اصلی تقواست، نه زن یا مرد بودن. امتیاز اضافه هم خوب نیست و اگر بگویند این زن خیلی قدرتمند است و مانند مردها رفتار می کند، این بزرگ ترین توهین به زنان است .
به گزارش مهرخانه، سخنران آخر این نشست، دکتر ملک پور؛ استاد دانشگاه بود که طی سخنانی به موضوع "صلح به مثابه زبانمادری" پرداخت .مرکز ثقل قدرت جامعه، زن است او در ابتدای سخنان خود گفت: اهمیت زن امروز کشف نشده بلکه از همان دوره غارنشینی به این موضوع پی بردند و ما در مورد آن چه کشف شده دوباره بحث می کنیم. مرکز ثقل قدرت جامعه، زن است. هرکس زنان را در کنترل داشته باشد می تواند جامعه را کنترل کند. زن عین قدرت است و می خواهند او را تحت کنترل خود درآورند اما این مسأله را هیچ وقت در ادبیات، اسطوره ها و... اعلام نکردند چون رمزگشایی می شد و دیگر نمی توانستند آن را کنترل کنند. برای کنترل زنان باید داستان های دیگری سر هممی کردند که زنان ترسو و ضعیف هستند و صدها خرافه تولید کردند تا ذخایر فرهنگی غنی شکل بگیرد و او را به عنوان کارخانه تولید سرباز برای قدرت به شمار آوردند. بنابراین، پتانسیل های زن را به او یادآوری نکردند. بعدها زن در فرآیند زمان به این باور رسید که باید مطیع و تحت سلطه باشد و این مسایل را درونی کرد تا بتواند با سلطه هم نوایی داشته باشد .
ملک پور خاطرنشان کرد: ساختار انسانی روابط کج و معوج شده است. اما باید توجه کنیم که تفاوت در خلقت زن و مرد بر مبنای حکمت بوده و این تفاوت نباید مبنای تفوق یکی بر دیگری باشد بلکه باید هم افزایی وجود داشته باشد. انسان اولیه آن ساختار را فربه کرد تا به امروز ما رسید اما امروز اثبات توانایی زن کاری بی معناست چون زن از ابتدا توانا بوده است. تکنولوژی مدرن و تمدن کنونی می توانست در قرن اول یا پنجم میلادی به وجود بیاید اما علت این که این اتفاق نیفتاد، فقدان حضور و مشارکت زنان در جامعه بود .نیمکره زنانه بشریت آسیب دیده استاین استاد دانشگاه بیان داشت: به گفته سعدی بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند؛ اگر اعضای یک پیکره باشیم پس یک نفر هستیم و یک هویت واحد داریم. یک مغز دو نیمکره دارد که با وجود کارکردهای متمایز، مکمل یکدیگر هستند و وقتی با هم به صورت متعادل کار می کنند انسان سالم است. بشریت هم نیمکره زنانه و مردانه دارد اما نیمکره مردانه بیشتر از نیمکره زنانه کار کرده است. درواقع، نیمکره مردانه فعال تر بوده و ورزیده شده اما نیمکره زنانه به حاشیه رانده شده و در تاریک خانه جهل و ستم جنسیتی و طبقاتی نتوانسته خود را بروز دهد. پس نیمکره زنانه آسیب دیده و نتوانسته به اندازه نیمکره دیگر رشد کند .
او افزود: نیمکره زنانه کارکردهایی دارد که در نیمکره مردانه کمتر دیده می شود. یکی از این کارکردها، قابلیت تولید و بازآفرینی صلح است چون ظرافت هایی در هستی زن به کار رفته که قابلیت تخصصی صلح آفرینی را در نیمکره زنانه مغز بشریت بیشتر می کند. علت این که در تاریخ به جز برهه های کوتاهی همیشه جنگ وجود داشته، به عدم فعالیت و عدم استفاده از ظرفیت های نیمکره زنانه مغز بشری برمی گردد. اگر در طول تاریخ، زنان در جامعه مشارکت داشتند، بشریت صلح را زودتر کشف می کرد و جنگ تبدیل به ارزش نمی شد. این مسأله بشریت را ناقص الخلقه کرده و تبدیل به موجود عقب مانده ذهنی شده که بخشی از مغز او کار نمی کند. این وضعیت که جنگ در جهان مسلط شده تاوان سلطه طلبی جنس مرد است .جنسیت، هویت ثانویه و برای هم افزایی دو جنس است.
ملک پور اظهار داشت: باید از مکاتب و تئوری های مختلف درباره زن به صورت موشکافانه سؤال بپرسیم. اگر آن مکتب توانست تصویر انسانی و عقلانی از زن ارایه دهد، می توانیم به بقیه استدلال های او هم توجه کنیم اما اگر تلقی آن مکتب از زن همان تلقی ناقص تاریخی است، سایر منویات آن مکتب ارزش پرداختن ندارد؛ چون وقتی مسأله زن حل نشود امیدی به حل مسایل دیگر وجود ندارد. انسانیت اصل است اما جنسیت، هویت ثانویه و برای هم افزایی دو جنس است .صلح و زبان مادری او بیان داشت: زن هویت بشری هم تراز با مرد دارد و در دین ما هم روی آن تأکید شده است. صلح زبان مادری است چون وقتی زن مرکز ثقل جامعه است و بخواهیم جامعه را بازسازی کنیم باید از مادر و زن شروع کنیم. حدود 17 درصد از شخصیت و هویت افراد تا قبل از 37 سالگی شکل می گیرد که حدود 1 سال از این زمان بچه در خانه است و بیشترین ارتباط را با مادر دارد و بیشترین مسایل را از مادر یاد می گیرد. این مادر اگر زبان صلح و مدارا داشته باشد و با تربیت صلح گرا آشنا باشد، می تواند صلح را به فرزندش آموزش دهد و نسل هایی به وجود بیاورد که با صلح به مثابه زبان مادری آشنا باشند.
ملک پور در پایان گفت: راهبرد صلح باید با مقدمات و تمهیداتی همراه باشد. من در این جا پیشنهاداتی در این حوزه مطرح می کنم که این پیشنهادات عبارتند از: تدوین استراتژی های صلح پایدار، تخصیص جایگاه ویژه به زنان در مطالعات و تدوین راهبردهای صلح در سمت مدیر، سیاست گذار، مجری و ارزیاب پروژه های صلح، به رسمیت شناختن نقش راهبری زنان، آموزش عمومی استراتژیصلح به زنان و مادران، در نظر گرفتن جایزه ملی صلح برای فعالان علمی، فرهنگی و مدنی صلح در ایران، پیشنهاد عنوان چهره ماندگار صلح و برگزاری جشنواره کتاب سال یا دو سالانه کتاب صلح.
منبع خبر: پایگاه تحلیلی خبری خانواده و زنان
