مطالعات زنان در پس دیوارهای بلند نادیده انگاری و به حاشیه سپاری

 

مطالعات زنان در پس دیوارهای بلند نادیده انگاری و به حاشیه سپاری؛

سیاست مقاومت در برابر تغییر

 

مجتبی مقصودی

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی

و رئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح

 

 

       پژوهش پیش رو با طرح چند گزاره ی دقیق در حوزه مطالعات زنان، چند سوال ساده ولی در عین حال کلیدی را مطرح می نماید. این یادداشت در عین حالی که معطوف و متمرکز بر حوزه مطالعات زنان هست ولی در عین حال کم و بیش طرح و ایده های آن در اکثر حوزه ها و ابعاد کشور ساری و جاری است. این پژوهش چند سویه دارد در یک سویه آن مراکز مطالعاتی، دانشگاهی و آکادمیک و انجمن های علمی که در ذیل "نهادهای تولید علم" ارزیابی می شوند و از منظر تولید دانش و نیز تعلق خاطر ملی، محصولات علمی تولیدیشان صبغه انتقادی، اصلاحی، ارشادی و راهبردی دارد. در سویه دیگر آن نهادهای سیاستگذاری و تصمیم گیری و اجراء قرار دارند که در ذیل "نهاد دولت و قدرت" قرار می گیرند. در میانه این دو سویه نهادهای مدنی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قرار دارند که همگام با محافل دانشگاهی بعضا پیگیر تحقق تغییرات در سطوح مختلف و از جمله حوزه زنان هستند. پاسخ های احتمالی به این سوالات "چشم انداز وضعیت تولید علم و نوآوری" در حوزه های مختلف اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور و در مقابل "سیاست مقاومت در برابر تغییر" را در سطح ملی نشان می دهد.   

 همگام با تحولات شتابان و فراگیر جهانی؛ در دو دهه اخیر محیط های آکادمیک، اجتماعی و مدنی ایران با حجم گسترده ای از مطالعات و رویدادهای علمی مرتبط با موضوع و مسائل زنان روبرو شده است. از نگارش یادداشت ها و گزارش های روزمره و ژورنالیستی تا آماده سازی مقالات علمی، تدوین پایان نامه ها و رساله ها، انتشار کتاب و مدیریت طرح و پروژه و برگزاری نشست، کارگاه آموزشی، کنفرانس و همایش و انجام گفتگو و مصاحبه... همگی حکایت از جنب و جوش ویژه ی آکادمیک و رو به رشد در حوزه مطالعات زنان ایران دارد و شاید بتوان ادعا کرد که به لحاظ فراوانی، پژوهش های حوزه زنان درصدر تکاپوهای آکادمیک در ایران قرار دارد و برخلاف برخی مطالعات و موضوعات مبتلابه در برهه هایی از زمان، پژوهش های حوزه زنان دچار انقطاع نشده و مستمرا در حال افزایش است. تنها با مروری سطحی به چند پایگاه اطلاعات علمی کشور نظیر؛ پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی(SID)، بانک اطلاعات نشریات کشور (Magiran) ، پایگاه مجلات تخصصی نور(Noormags)، پرتال جامع علوم انسانی(ensani.ir) و سیویلیکا(CIVILICA) به حدود ده هزار مقاله علمی قابل اعتناء مستند بر فکت های مشخص و دقیق در ارتباط با موضوعات و مسائل زنان با تاکید بر ایران برخورد می نماییم که اکثر مقالات نتیجه پژوهش های جداگانه، طرح های مطالعاتی مستقل، پایان نامه ها و یا رساله های دانشجویی است که در پس و پشت آن سال ها ممارست فکری، راهنمایی و مشاوره از صاحبان نظر و عمل، زحمات فراوان اندیشه ای وعلمی، تلاش و هزینه های مالی- فرصتی و زمانی نهفته است.

      برخلاف برخی احکام بدبینانه، تکراری و پرخطا، به ویژه از سوی مسئولان اجرایی، مدیران عالیرتبه و سیاستگذاران کشور که مدعی برج عاج نشینی نویسندگان و غیر قابل استفاده بودن اغلب این آثار به دلیل دور افتادگی از واقعیت ها و نیازهای روزمره و اجرایی و وجه نظری و غیرکاربردی این تحقیقات؛ دقیقا واقعیت ها به گونه ای متفاوت بوده؛ مشخصا برخلاف این ادعاها، بخش قابل توجهی از این پژوهش ها مسائل مبتلابه، عینی و ملموس جامعه زنان ایران را مورد بررسی و کنکاش قرار داده است و تنها معطوف به طبع ظریف و مطالبات حوزه نخبگی و خواص نبوده؛ بلکه تحقیقاَ مطالعات معطوف به وضعیت سنجی همه ی اقشار و طیف های زنان از خانه دار و شاغل، شهری و روستایی و عشایری، حاشیه نشینان، تحصیل کرده و عامی، کودک، جوان و میانسال و پیران و... را شامل می شود.

     تلاش برای بومی- کاربردی سازی مطالعات و نظریات حوزه زنان متناسب با ویژگی ها و مختصات جامعه ایران، کاربست انضمامی و مصداقی یافته ها، تولید اطلاعات و آمار و ارقام و در یک جمع بندی تولید "دانش"، "بینش" و "بصیرت" در حوزه علمی- آکادمیک و دانشگاهی واقعیت غیر قابل انکار بخش قابل توجهی از این تولیدات علمی است که برخی از منکران این واقعیت ها در بهترین حالت از درک محتوی، مضمون و کارکردهای آن غافلند؛ حال آنکه در نگاه بدبینانه صاحب منفعت بوده و در زیر نادیده انگاری واقعیت ها، برچسب زنی، رنگ و لعاب ایدئولوژیک زدن به هر واقعیتی در حوزه زنان؛ منافع مالی، اقتصادی، سیاسی خود را جستجو می کنند.

      با توجه به ویژگی بین رشته ای مطالعات زنان، طیف متنوع و گسترده ای از کنکاش ها و بررسی ها در مسائل مبتلابه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روانی، حقوقی و امنیتی مبتنی بر روش های علمی اعم از کمی- کیفی، تحلیلی، تفسیری، تطبیقی، موردکاوانه، علی و پیمایشی با کاربست آخرین متدهای علمی در جریان است؛ ولی آنچه قاطعانه می توان ابراز داشت؛ در میان منابع و مراجع قدرت در حال حاضر اراده، انگیزه، ساختار و چشم اندازی برای بهبود وضعیت جامعه و از جمله زنان وجود ندارد که از این پژوهش ها بتوانند استفاده بهینه نمایند.

       سوالی که در این سال ها از سوی محافل علمی مطرح می شود این است که آیا متناسب با رشد و فزونی مطالعات زنان؛ در عرصه های رئال و ملموس از سوی نهاد قدرت هیچ تحرکی برای تغییر مشاهده می شود. در حالی که متناسب با این مطالعات و تحقیقات، جامعه و نهادهای مدنی جنب و جوش گسترده ای را آغاز کرده و خود آوانگارد طرح ها و ایده های نوآورانه بوده اند؛ ساختار نظام تصمیم گیری و اجرایی چه مکانیزمی برای بهره مندی از این همه تولیدات علمی اندیشیده است؟ آیا این تحرکات موجب گشایشی هر چند محدود در حوزه قانونگذاری، سیاست گذاری، و یا حضور زنان در ساختار هرم قدرت سیاسی و تصمیم گیری از پارلمان، هیئت دولت، شورای نگهبان، مجمع تشخیص، ساختار قوه قضاییه و دادگستری و نیروهای مسلح شده است؟

      واقعیت آن است که به لحاظ تولید دانش و انباشت علمی با رویکرد کاربردی و بومی در حوزه مطالعات زنان کار تحقیقی- راهبردی به وفور انجام شده است؛ حال آنکه دستاوردی در عمل و تغییری در سیاست ها، راهبردها، خط مشی گذاری ها و بهبود ملموسی در وضعیت زنان محقق نشده است؛ سوال پرتکرار جامعه ی علمی در این ارتباط اینست که چرا این طرح ها و نظرها تبدیل به سیاست نشده اند؟ و حتی در مواردی نه تنها به سیاست تبدیل نشده اند و تغییری را رقم نزده اند؛ بلکه مواجه با اتخاذ سیاست مقاومت و مخالفت از سوی اصحاب قدرت شده، در مقابل به طرح و پروژه هایی معکوس تبدیل شده است. خلاء و مشکل کار کجاست؟ از توده ها، از نخبگان، از گروه های ذینفع مخالف، از نهادهای مدنی، از سنگ اندازی دشمن و عوامل نفوذ، از سوء مدیریت، از فرهنگ سیاسی تبعی، ....چرا باید برای هر تغییر جزیی هزینه های سنگین پرداخت و کشور را به تلاطمات و بحران ها کشاند؟ مشکل این کلاف سردرگم کجاست؟ راه حل چیست و چه باید کرد؟

 

واژگان کلیدی: مطالعات زنان، ایران، مقاومت در برابر تغییر، نهادهای تولید علم، نهاد دولت، پایگاه های اطلاعات علمی کشور.